jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 71 ~
Tiecelijn 22
weten. Met terzijdes, hetzij door de alwetende verteller, hetzij door de vos, past
Willem ‘dramatische ironie’ toe. Het sterkst werkt deze dramatische ironie aan
het begin van het leugenverhaal. In een lange monologue intérieur van zestien
regels kondigt Reynaert het publiek aan dat hij met een list wil proberen de
koning te misleiden: ‘Nu willic prouuen dat ic mach / Te hove bringhen een
baraet [...] Ic wane den coninc noch verdoren’ (ik denk de koning toch te kunnen
misleiden) 10 (v. 2041-2043 en v. 2049). Reynaert houdt het hofpubliek voor
dat hij de samenzweerders heeft weten tegen te houden door de diefstal van de
schat, terwijl de toehoorders of de lezer weten dat Reynaert hier gevaarlijk hoog
spel speelt.
Ook waarschuwt Willem hier en daar het publiek voor de slechte afloop van
een episode wat een spanningsverhogend effect heeft. Dit gebeurt voor het eerst
bij de indaging door Bruun, wanneer hij het hof verlaat op weg naar Malpertuus:
‘Nu neemt hi orlof ende hi sal naken / Daer hi zeere zal mesraken’ (nu neemt hij
afscheid en gaat (ergens) komen waar het hem slecht zal vergaan) 11 (v. 495-496).
Als onderdeel van het in de val laten lopen van het slachtoffer, voegt Willem
ook vertragingen in, Arendt noemt dit ‘retardierende Momente’ (p. 159). Met
name de aarzeling van Tibeert om de schuur van de paap binnen te glippen en
het twijfelen van de koning aan het bestaan van Kriekeputte, zijn daar mooie
voorbeelden van. Ook hier betreffen het spanningsverhogende ingrepen om het
publiek te boeien: ‘doet-ie-het of doet-ie-het-niet’.
Willem weet door deze ‘trucs’ het publiek aan zich te binden, zeker voor wie het
verhaal voor het eerst hoort of leest. Dit overkwam mij in 1996 ook tijdens het
werkcollege ‘Reinaert de vos en Gerrit Komrij’ aan de Universiteit van Utrecht.
Van de vertaling van Komrij, want dat was de bedoeling, is sindsdien niets meer
vernomen, maar ik was voorgoed verloren. Willem heeft ook mij erin geluisd.
De liststructuur verwerkt in de ruimtestructuur
In zijn degelijke dissertatie van maar liefst 625 pagina’s werkt Rik van Daele
een ruimtebenadering uit. Van Daele gebruikt het schema van de structuralist
en semioticus A.J. Greimas (Van Daele 1994, p. 268). Het is onbegonnen werk
om het analysemodel van Greimas en de uitwerking daarvan door Van Daele
hier in detail te schetsen. Toch wil ik een poging ondernemen enkele ideeën
samen te vatten, omdat hiermee duidelijk wordt dat de ruimtestructuur de liststructuur
versterkt.