jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 63 ~
Tiecelijn 22
tweevoud (2002, p. 180). Zelf voeg ik een motief toe: ‘de ontreddering’. Door de
streken van Reynaert en de gevolgen daarvan raakt de bestaande orde in toenemende
mate ontredderd. De aldus ontstane liststructuur bevat dan de volgende
acht onderdelen:
1. Bedreiging door de macht die Reynaert dwingt tot het bedenken
van een list.
2. Reynaert begroet zijn tegenstander vleiend.
3. Reynaert vermeldt terloops het object van begeerte (de verborgen
verleider) van zijn tegenstander (honing, muizen, een schat
enz.). Reynaert gebruikt in deze fase de ‘scone tale’, hij spiegelt
een mooie werkelijkheid voor, die gewenst is door zijn opponent.
4. De tegenstander op zijn beurt vleit de vos en belooft een tegenprestatie
in ruil voor het begeerde object.
5. Reynaert en zijn tegenstander sluiten een verbond.
6. Reynaert leidt zijn tegenstander naar de val.
7. Reynaert bespot na de mishandeling zijn tegenstander.
8. Het slachtoffer is ontredderd.
Een onderdeel van de bespotting is de herinterpretatie en het hervertellen van
een eerder vertelde gebeurtenis (Bouwman en Besamusca 2002, p. 181). Arendt
noemt dit ‘spottende Umdeutung’. Een personage geeft een gekleurde versie van
die gebeurtenis. Hij herschrijft de ware gebeurtenis volgens zijn eigen verlangens
en belangen, een truc die ook heden ten dage door cabaretiers en standupcomedians
nog steeds wordt toegepast. Met de bespotting door middel van
herinterpretatie en hervertellen kon en kan het publiek zich kostelijk vermaken.
Het is niet zo dat bij elke list de acht motieven van dit model volledig en in
deze volgorde door Willem worden toegepast. Bouwman zegt hierover in zijn
dissertatie dat Arendt zijn liststructuur, gebaseerd op de afzonderlijke listen,
sterk heeft gegeneraliseerd. Alleen de episoden over de indagingen van Bruun en
Tibeert en de misleiding van Nobel met het leugenverhaal bevatten alle motieven
(Bouwman 1991, p. 402-405). Om te zien hoe Arendt zijn liststructuur toepast
op de Reynaert volgen hier enkele uitgewerkte voorbeelden uit het verhaal.
Achtereenvolgens komen de indaging van Bruun, het Cuwaertmotief (hieronder
versta ik de episodes waarin Cuwaert een rol speelt: het ‘credo leren’, het getuigenis
van Cuwaert dat Kriekeputte bestaat, de dood van Cuwaert in Malpertuus en de
kop van Cuwaert als ‘brief ’ voor de koning) en het leugenverhaal uitgebreid aan