jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Leeu in 1479 aan in zijn proloog in zijn prozaroman Reinaerts historie. Het boek
zal gaan over oplichterstrucs. Het is niet de bedoeling dat men deze trucs zelf gaat
toepassen. Men leert ze om zich te behoeden voor de streken van kwaadwillende
lieden, ‘niet om datmense gebruyken sal. mer om dat hem elc mensche sal mogen
wachten ende hoeden dat si vanden scalcken niet bedrogen en worden’ (Hellinga
1952, p. 5 4 ). Herman Pleij meent dat Leeu hier een verkooptruc uithaalt.
Leeu prikkelt de potentiële lezer met de belofte dat hij kennis gaat nemen van
ongekende trucs en malversaties. Deze aanbeveling wekt de nieuwsgierigheid en,
ook niet onbelangrijk, de kooplust. De topos van het kwaad te vermijden en het
goede te doen door een held na te volgen, wordt door Leeu hier verbijzonderd
en vindt navolging gezien de titelpagina’s van een aantal andere werken na 1479
(Pleij 2008: 229). Het is nog maar de vraag of het publiek in de dertiende eeuw
bij het lezen en luisteren van de Van den vos Reynaerde de avonturen van de vos
ook op deze wijze moralistisch interpreteerde of dat men het verhaal puur als
amusement beschouwde. Over de receptie is nagenoeg niets bekend, al zijn er
wel enkele steekhoudende hypothesen ontworpen. Zo zou het publiek de Oost-
Vlaamse burgerij, het Vlaamse grafelijke hof of het Gentse patriciaat kunnen
zijn. De Reynaert wordt respectievelijk gezien als een antifeodaal geschrift, een
boek met adellijke zelfspot uit bekommernis om de teloorgang van de feodale
samenleving of als een vermakelijk verhaal voor de Vlaamse stedelijke elite, die
tweetalig was vanwege de handel. 5
Liststructuur
Wat zijn dan die trucs waarmee Reynaert zijn tegenstanders in de luren legt?
Arendt zocht in een aantal listen van Reynaert naar een patroon (Arendt 1964,
p. 156-164). Het gevonden patroon heeft hij vastgelegd in de zo door hem genoemde
‘liststructuur’. Arendt onderscheidt vier fasen en maar liefst zeventien
motieven. In de eerste fase wordt Reynaert door de hofdieren, zij die de macht
hebben, gedwongen een list te bedenken om zich te verdedigen. In de tweede
fase leidt hij zijn slachtoffer, na een ‘duivelspact’, naar de val. Dan volgt in de
derde fase de eigenlijke uitvoering van de list en vervolgens bespot Reynaert in
de laatste fase zijn tegenstander en keert hij terug naar zijn eigen wereld (Van
Daele 1994, p. 204). De uitwerking van de liststructuur van Arendt zou hier te
ver voeren. Ik beperk mij tot de vereenvoudigde weergave van Arendts liststructuur
die Bouwman en Besamusca hebben opgenomen in hun editie Reynaert in
~ 62 ~