jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 61 ~
Tiecelijn 22
middeleeuwse romanfiguur weet, ondanks zijn loes baraet ende arge treken (valse
bedrog en kwade listen), onze sympathie op te wekken. Deze ambivalentie moet,
volgens Van Oostrom, in de middeleeuwen iets bijzonders geweest zijn (Van
Oostrom 2006, p. 394 en 491).
Reynaert is een bedrieger, een valsaard
Waar de geleerden het wel over eens zijn, is dat Reynaert een bedrieger is.
Met geraffineerde oplichterstrucs weet hij voortdurend zijn tegenstanders uit
te schakelen en de situatie naar zijn hand te zetten. Pancer de bever noemt hem
letterlijk ‘een trekere’: ‘Reynaert es een recht mordeneere / Ende een trekere ende
een dief ’ (v. 128-129). Het woord treker betekent o.a. een bedrieger, een valsaard.
De oorsprong is volgens het Middelnederlands woordenboek (MNW) niet
geheel duidelijk. De samenstellers suggeren dat to trick voortgekomen is uit het
Middelengels trichen (later to trick: bedriegen, bedotten), dat waarschijnlijk weer
afkomstig is uit het Germaanse trecken (‘trekken’). Ook zou het Oudfranse tricher
(bedriegen, vals spelen) volgens E. Martin in aanmerking kunnen komen,
maar dat achten de samenstellers niet waarschijnlijk. Aannemelijk is de oorspronkelijke
betekenis van treker: ‘iemand die zich op een onrechtmatige wijze
verrijkt, een afzetter, een dief.’ (MNW, s.v. treker). Pas later zou deze betekenis
veranderen in de huidige Engelse betekenis: een trickster.
In het Nederlands kennen wij het woord, ontleend aan het Engels, alleen als
bijvoeglijk naamwoord. Wij vinden iets ‘tricky’ als iets netelig of hachelijk is.
‘Tricky’ betekent in het Engels listig, sluw, vindingrijk, handig en getruukt. Van
Daele gaat in zijn dissertatie uit 1994 in op Reynaerts listigheid. Reynaert voldoet
aan de karakterisering van J. Batany uit 1989. Een tricksterfiguur is volgens
Batany vraatzuchtig, seksverslaafd, onvolwassen, dom, behoudend en onbetrouwbaar.
3 Van Daele acht twee van de zes karakteriseringen niet van toepassing
op Reynaert. De vos is wel volwassen en geenszins dom. Het gevaarlijkste
wapen van Reynaert is zijn intellect, zijn ‘baraet’ (bedrog, bedriegerij) en zijn
Reynaerdie (‘scone tale’). Kortom, Reynaert is een schijnheilige bedrieger (Van
Daele 1994, p. 536-538).
Waar wij het ook over eens kunnen zijn, is dat wij de vos geboeid volgen als hij
zijn listen toepast en hoe hij zich steeds maar weer uit netelige posities weet te
redden. Dat dit heimelijk bewonderde gedrag niet tot navolging moet leiden, gaf