jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
de titel van Keizer van Constantinopel alvorens hij van het toneel verdwijnt.
Stilaan valt het machtige Byzantijnse rijk uiteen. Het gebied komt in handen
van de Mongoolse overheersers en groeit uit tot het Ottomaanse Rijk, dat zijn
grootste bloei bereikt in de eerste helft van de zestiende eeuw. Het rijk omvat
dan, behalve het tegenwoordige Turkije, de Balkan, het oostelijke gebied van de
Middellandse Zee, West-Arabië, Noord-Afrika en een gedeelte van Perzië.
In een dergelijk onderdrukt gebied is een figuur als Nasreddin Hodja een dankbaar
gegeven. Een personage dat zonder schroom ingaat tegen gezagsdragers en
dat het opneemt voor zijn dorpsgenoten is een welkom onderwerp om verhalen
uit de eigen denk- en leefwereld aan op te hangen. De anekdotes houden
het midden tussen volksverhalen en filosofische denkkaders. Zelfs wie onder
de knoet gehouden wordt, vindt een manier om ermee om te gaan. Spotternijen
kunnen druk weghalen en mensen even laten ontsnappen.
De hodja als rechter en raadsman
In de vele honderden verhalen die over de hodja zijn opgetekend, komt hij naar
voren als een vooraanstaand figuur. Naast de rol van leraar en voorganger, neemt
hij ook vaak een plaats in de rechtspraak in. Zijn wijsheden verkoopt hij vaak in
de vorm van grapjes en dommigheden. Door zelf in de fout te gaan of door zich
van de domme te houden, confronteert hij mensen met hun eigen gebreken. Hij
houdt hen als het ware een spiegel voor.
Een bekend verhaal waarin de hodja als rechter en raadsman moet optreden,
is dat van de geur van vlees en de klank van geld. De hodja wordt als rechter
bij een dispuut op de plaatselijke markt geroepen. Een handelaar die gebraden
vlees verkoopt, eist geld van een arme drommel. Nasreddin vraagt aan de arme
man om zijn verhaal te doen. De man vertelt dat aangezien hij geen geld had
voor vlees, hij een stuk brood boven de dampende ketel had gehouden zodat
de geur van het vlees in het brood zou trekken. Toen hij wou vertrekken, eiste
de handelaar geld. De arme man weigerde te betalen. Nasreddin vroeg aan de
arme man enkele muntstukken. De handelaar zag dit welwillend aan. De hodja
rinkelde een paar keer met het geld, gaf het terug aan de arme man en zond hem
weg. Op de vraag van de handelaar wie hem dan zou betalen, was het antwoord
van de hodja heel simpel: ‘De arme man genoot van de geur van het vlees zoals
jij genoot van de klank van het geld.’
~ 52 ~