jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 51 ~
Tiecelijn 22
De hodja houdt zijn dorpsgenoten een spiegel voor. Hij verpakt de waarheid
zo dat niemand het hem kwalijk neemt. Vaak is hij zelf ook het slachtoffer van
zijn goedbedoelde adviezen. De hodja staat symbool voor waarheid en wijsheid.
Hij laat de menselijke tekorten zien en zwakheden zoals ijdelheid en zelfingenomenheid.
In sommige verhalen, wellicht de oudst overgeleverde, wordt de hodja ten tonele
gevoerd in Bukhara (Oezbekistan) of in Bagdad (Irak). Deze stukjes ademen,
anders dan de klassieke mopjes, de sfeer van 1001 nacht uit. De hodja is er ook
meer een trickster. Hij wordt er naast kaliefen, sultans en grootviziers geplaatst
en bezoekt met enige regelmaat een harem, een ‘karavanserai’, een badhuis of een
theehuis.
Wellicht is de roman van Leonid Solowjow uit 1948, die als Nederlandstalige
titel zelfs meekreeg Uilenspiegel stoort het feest, een adaptatie van een aantal
oudere hodjaverhalen. In deze roman wordt de hodja opgevoerd als een soort
oosterse Robin Hood, een held die het tegen de machtigen moet opnemen en
die ondertussen ook maar mooi de knapste vrouw uit de harem van de emir
bevrijdt. Het boek zit vol verwijzingen naar diverse hodjaverhalen en -anekdotes.
Er zitten ook knipoogjes in naar auteurs uit de Perzische cultuur, naar filosofen
zoals Avicenna en naar Sinbad de zeeman. De rode draad door het verhaal is
de strijd die de hodja voert tegen het heersende gezag. Hierbij worden ook
nogal wat normen en waarden onder de loep genomen. Het boek wordt niet
alleen vergeleken met Uilenspiegel, maar ook met De kleine prins van De Saint-
Exupery. De illustraties van de Nederlandstalige versie zijn van de hand van
George van Raemdonck. Toevallig of niet, deze kunstenaar tekende ooit een
Uilenspiegelstrip.
Anekdotes als wapen tegen de onderdrukking
De populariteit van Nasreddin Hodja heeft ongetwijfeld ook te maken met de
rol die de hodja inneemt ten opzichte van de overheersers. Anatolië, dat behoort
tot het Seltsjoekse sultanaat, krijgt aan het begin van de dertiende eeuw te kampen
met de kruistochten en met oorlogen tussen Turkse stammen en Mongolen.
Constantinopel (het huidige Istanbul) wordt vier jaar voor het vermoedelijke
geboortejaar van de hodja door de kruisvaarders ingenomen. Boudewijn I, graaf
van Vlaanderen, zit er zelfs gedurende een jaar (in 1204) op de troon en krijgt