jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

‘Jan Wolkers’ komt overigens nog eens ‘ter sprake’ wanneer de geografie
en betekenis van ‘Kwelgeest’ uit de doeken wordt gedaan in het hoofdstuk
‘Proftennis’. Kwelgeest maakt deel uit van een reeks zanderige gemeenten die
luisteren naar namen als ‘Poelgeest, Oegstgeest, Endegeest, Allemansgeest en
Enggeest’ (p. 42). Wie zijn klassiekers een beetje kent, zal zich herinneren dat
Jan Wolkers in Oegstgeest geboren is en onder meer zijn autobiografische boek
Terug naar Oegstgeest (1965) aan zijn vroege jaren heeft gewijd. Het woord
‘geest’ doet bovendien denken aan de memorabele roman Geestgrond (1995)
van de vroegtijdig overleden, mythomane auteur Boudewijn Büch. Maar
wezenlijker dan die associatie lijkt me de stilzwijgende verwijzing naar de grote
dichter Gerrit Achterberg tijdens het gesprek dat Slim en Pieter hebben over
oom Henri’s hooggeboren afkomst. Pieter bekent niet te begrijpen dat zijn
vader – Job dus – zich bezighoudt met het verschil tussen ‘een o’ en ‘een a’
(p. 338). Toegegeven, een nogal reductionistische voorstelling van filologisch
speurwerk. Maar Slim Bensoussan, die zelf niet zomaar over zogeheten details
heen glijdt, antwoordt gevat: ‘Het verschil tussen woord en moord is ook maar
één letter’ (p. 338), een woordspeling die overigens al eerder in één van Jobs
dromen voorkomt (zie het hoofdstuk ‘Palindroom’, p. 289). Dat is precies het
kleine verschil waaraan nagenoeg heel Achterbergs oeuvre is opgehangen,
zoals blijkt uit het ontstaansproces van het gedicht ‘Droomballade’, dat
oorspronkelijk ‘Moordballade’ heette en waarvan de eerste verzen met veel
gevoel voor eufonie betekenisvol werden gewijzigd. 15 Daarnaast is Achterbergs
naam onlosmakelijk verbonden met de psychiatrische instelling ‘Rhijngeest’
in Oegstgeest, waar de dichter van 1938 tot 1942 verbleef. Als men daarbij
bedenkt dat uitgerekend een dergelijke instelling in deze roman geldt als de
tegenhanger van een universiteit, dan is de symbolische en/of thematische
betekenis van deze allusie niet zomaar te verwaarlozen.
In een van de laatste hoofdstukken wordt Swingedouw geconfronteerd
met het derde lijk binnen het debiet van het verhaal. Waldemar Isfeld wordt
namelijk dood aangetroffen aan de buitenkant van zijn hotelraam, ‘verstrengeld
in het koord’, bungelend aan ‘een vlaggenstok’. Alles lijkt erop te wijzen dat
hij zichzelf heeft ‘opgehangen’ (p. 325), tenzij er van zelfmoord sprake is, of
van iemand die hem uit het raam heeft gegooid. In ieder geval doet de manier
waarop Isfeld dood wordt aangetroffen, heel sterk denken aan die waarop
de beruchte Bill Sikes aan zijn einde komt in het voorlaatste hoofdstuk van
Charles Dickens’ tweede roman Oliver Twist (1838). ‘Staggering as if struck by
lightning, he lost his balance and tumbled over the parapet. The noose was on
~ 457 ~