jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

gezegd dat deze roman, waarvan volgens de verantwoording ‘alle personages
en gebeurtenissen fictief’ zijn, een aanzienlijk spiegelgehalte vertoont. Wie
hem aandachtig leest, komt oog in oog te staan met hedendaagse misstanden
die elke (stedelijke) samenleving ontsieren: woningnood, kraakpanden, de
onmacht van de overheid daar adequaat op te reageren, de strijd voor integratie
en tegen racisme, onverbloemd seksisme en het gevaar dat in elk menselijk
wezen schuilt onverwacht om te slaan in een doder. De roman is trouwens
een schitterende uitnodiging elk maatschappelijk verschijnsel in zijn juiste
sociologische en historische context te plaatsen. Dat doet bijvoorbeeld Slim
Bensoussan, die nota bene van Marokkaanse afkomst is, heel voortreffelijk.
Wanneer hij aan een tankstation, volkomen onterecht en verwerpelijk,
uitgekreten wordt voor ‘uilensmoel’ (p. 243), ‘uilenbril, vuile brillenjood’
(p. 244), gaat hem in gesprek met Job, uiteindelijk een licht op. Door zichzelf
– als brillendrager – te associëren met Uilenspiegel en William van Baskerville,
die zich in Umberto Eco’s De naam van de roos (1980) inderdaad van een soort
bril bedient, komt hij erachter dat het verwijt eruit te zien als een ‘uilenspiegel’
niet puur racistisch bedoeld was, maar ook ‘een scheldnaam was voor een
brillendrager’ (p. 246). Erg fascinerend en van aard om lieden die zich van
raciale vooroordelen bedienen, lik op stuk te geven.
Hoe opvallend de verwijzingen naar reële toestanden ook zijn, waarbij
onder meer het Nederlandse koningshuis tot erg menselijke proporties
wordt gereduceerd in de koninklijke nazaat die Pieter Deerlijks onhebbelijke
oom Henri is, toch is Kwelgeest in eerste en laatste instantie een vernuftig
geconstrueerd literair werk dat met zijn volle lichtheid een vooraanstaande
plaats verdient in de contemporaine literatuur. 10 Dat valt op allerlei manieren
te beargumenteren, maar de twee belangrijkste motieven lijken me de stijl van
het boek en de onopdringerige, maar toch opvallende manier waarmee met het
literaire erfgoed wordt omgegaan. Om met het eerste en wellicht ernstigste
argument te beginnen: ‘de stijl’ is inderdaad ‘onderkoeld gehouden, en gedragen
tot het einde’. 11 Meer nog, het boek is tot in het kleinste detail een afgewerkt
product dat nergens een krasje of een kreukje vertoont, en dát ondanks de
dwingende opdracht het spannend te houden tot na de laatste bladzijde. Eén
van de opmerkelijkste stilistische aspecten vormen de korte tweewoordzinnen
waarmee diverse personages worden getypeerd. Ze keren herhaaldelijk
terug, soms binnen hetzelfde hoofdstuk, en functioneren op die manier min
of meer als de epitetha ornantia die aan Homeros’ helden (de ‘snelvoetige’
Achilles, de ‘helmboswuivende’ of ‘paardentemmende’ Trojanen) vastzitten.
~ 455 ~