jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
geleerden. Het zij zo, maar niemand zal me kwalijk nemen daar het mijne
van te denken en in de uitdrukkelijke afwijzing van het roman à clef-gehalte
toch een vingerwijzing te zien naar erg denkbare, parallelle situaties. In ieder
geval roept de roman literaire herinneringen op aan romans die wel degelijk
als sleutelroman geboekstaafd staan. Ik denk daarbij uiteraard aan Onder
professoren (1975) en de vervolgroman Uit talloos veel miljoenen (1981) van
Willem Frederik Hermans, maar ook aan Het scheermes van Ockham (1986)
van Willy van Poucke en zelfs aan Het Paustovski-syndroom (1991) van August
Thiry en het intussen vergeten, maar hoogst vermakelijke dubbelverhaal De
laatste goedroen (1977) van Anton Koolhaas.
In zijn korte maar pregnante recensie noemt Lukas de Vos het boek heel treffend
een ‘filologische hersenbreker’, 5 terwijl Gert Jan de Vries het even treffend over
een ‘bibliothriller’ 6 heeft. Spanning troef dus, zo oordelen alle besprekingen die
ik heb kunnen raadplegen. En daar ben ik het roerend mee eens. Die spanning
wordt niet alleen gegenereerd door het dubbele zoektochtmotief, maar ook
door het feit dat de lezer van meet af aan aan boord wordt gehesen door middel
van een geheimzinnige, zeven jaar eerder gesitueerde proloog, waarin zoveel
gebeurt en tegelijk zoveel achter de hand wordt gehouden dat diezelfde lezer
er graag een boek voor over heeft om de gaten in de geboden informatie op
te vullen. Waarom komt iemand, die als ‘Niemand’ wordt voorgesteld, met
zoveel gedruis een oud Uilenspiegelboekje opeisen? Wie is Waldemar Isfeld
die datzelfde boekje zo jaloers bewaakt? Wat is er met de ‘wasbleke’ Laura
precies aan de hand en in welke zin vertegenwoordigt ze ‘de stem van de rede’
(p. 13)? Waarom plaatst Isfeld een zwarte pruik op haar quasi kale hoofd en
waarom staart ze zo nadrukkelijk naar haar eigen spiegelbeeld?
De lezer wil natuurlijk antwoorden, die hoofdstuk na hoofdstuk worden
‘vrijgegeven’ maar door telkens nieuwe verwikkelingen (de inzinking van
Job, de moorddadige stoeipartij van Cobbe, diens leugens en machinaties, de
verdwijning van Margot, de dood van haar minnaar Frank Tielmans, alias Frats
de Kraker, de lang verbeide komst van Isfeld, de verdwijning van een kostbaar
racket, de vondst van een nieuw Uilenspiegelverhaal, enzovoort) ook worden
vertraagd, tegengewerkt, geretardeerd. Daarnaast wordt de lezer een boek lang
rechtstreeks aangesproken op zijn rechtvaardigheidsgevoel. Alleen al omdat
hij recht wil zien geschieden, zal hij dit boek tot de laatste letter uitlezen. Zo
wil hij ongetwijfeld een gluiperige hufter als Cobbe, die zijn eigenste collega
een verdiende promotie misgunt en hem hooghartig dwarszit, in het zand
~ 452 ~