jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Anthea in Gaza bij het lezen van de Samsonpassage aan haar eigen vossenboek
terugdenkt, beseft ze dat het hoofdstukje ‘Het ontstaan van seks’ evengoed
‘Het ontstaan van oorlog’ had kunnen heten. Het boek is dan ook onder meer
te lezen als een lang volgehouden kanttekening bij het verschijnsel mens. Het
kan worden beschouwd als een genuanceerde en eigentijdse uitwerking van
Sofocles’ weergaloze slagzin dat ‘vele dingen verschrikkelijk (zijn), maar niets
verschrikkelijker (is) dan de mens’ (in het derde stasimon van Antigone). De
roman illustreert op heel eigen wijze waar de mens (maar) toe in staat is en
vertoont, in dat opzicht, enige verwantschap met Iain Banks’ The Wasp Factory
(1984), Gustave Flauberts Salammbô (1866) en José Saramago’s ontluisterende
allegorische roman De stad der blinden (1995). 16
Ten zuiden van de rivier introduceert het op Reynaert II geïnspireerde ‘fox
theme’ (p. 382) in de hedendaagse literatuur op overtuigende wijze. Hij vraagt
van de lezer een onmiskenbare bereidheid om verbanden te leggen, knipogen
op te vangen en de vos au sérieux te nemen als motief, personage en thema.
Dat alles gebeurt niet zonder een zekere wijdlopigheid en drammerigheid,
waarbij sommige dialogen van ‘overkill’ blijk geven en korter door de bocht
hadden kunnen gaan. Bovendien bezondigt de auteur zich af en toe aan
poëtische of diepzinnige woordspelingen die gezocht of gekunsteld zijn, aan
wat een criticus ‘whimsically over-poeticised writing’ noemt. 17 Dat gebeurt
bijvoorbeeld wanneer Libby grasduint in Nats mailtjes: ‘First the acorn of
these undeleted porn ads. Then the saplings of dialogue in Nat’s crappy play.
And now this forest of distress’ (p. 193). Van ‘eikel’ over ‘zaailing’ naar ‘woud’,
een ‘telescopisch’ natuurbeeld dat de lezer terecht doet glimlachen. Morrison
demonstreert voorts zijn associatief taalvermogen in volgende aan Jack
toegeschreven ‘braintwister’: ‘Equitable. Equus. Inequity. Iniquity’ (p. 468).
Hier valt op te sabbelen, maar diepzinnigheid die zichzelf verduistert, dient de
literatuur meestal niet. Ook niet in voorkomend geval.
Bovenstaande bedenkingen doen echter niets af aan het feit dat Morrison een
heel ambitieus boek heeft gewrocht dat door de Britse pers over het algemeen
gunstig is onthaald. Het laat zich toevoegen aan een prestigieuze reeks
moderne Engelstalige teksten waarin de vos een (hoofd)rol krijgt toebedeeld.
De uitvoerige novelle The Fox van D.H. Lawrence is er één van, het befaamde
gedicht The Thought Fox van Ted Hughes, waar Blake Morrison overigens
meer dan eens naar verwijst, een ander. Dat de vos ‘alive and kicking’ mag
heten, blijkt ook uit Jonathan Coe’s The Rain Before it Falls (2007), waarin
~ 430 ~