jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 425 ~
Tiecelijn 22
trol’. 12 Vooral Libby voelt de machteloosheid van het ‘vrije’ individu haarscherp
aan. Na een bezoek aan haar doodzieke moeder Maeve, ‘voelde ze zich in de
greep van krachten waar ze geen controle over’ heeft (p. 411). Ze beseft dat
haar leven een heruitgave is geworden van dat van haar moeder, die eveneens
vroegtijdig door haar man werd verlaten.
In tweede instantie laat de roman zich lezen als een narratief vertoog over
menselijke communicatie, over het verschil tussen ‘tekst’ en ‘subtekst’, over wat
‘ten zuiden’ van de taal ongehoord blijft en ‘ten noorden’ ervan de toehoorder,
lezer of gesprekspartner bereikt. Over het verschil tussen wat expliciet gezegd
wordt en wat opzettelijk ongezegd blijft, maar wel degelijk geïmpliceerd
wordt. De roman verkent erg uiteenlopende taalsituaties: dialogen tussen
(gewezen) huwelijkspartners, tussen (vermeende) vrienden en/of politieke
mede- of tegenstrevers. Voorts biedt de roman een staalkaart van commerciële
registers, van interacties tussen taal en beeld, tussen onuitgesproken gedachten
en uitgesproken meningen. De discrepantie tussen wat gezegd/gehoord en
gedacht/verstaan wordt, is vaak heel groot. Een eerste mooi voorbeeld is de
vergadering waarop Libby en vertegenwoordigers van ‘SaxonAir’ een publicitair
spotje trachten te verzinnen om businessclassvluchten aantrekkelijk – of sexy,
zoals het in een bepaald jargon heet – voor te stellen. Wanneer een aantal
voorstellen de revue gepasseerd zijn, merkt een zekere Simon (van SaxonAir)
op dat het probleem de ‘onderliggende negatieve boodschap’ (p. 39) of ‘the
negative subtext’ (p. 26) is. Wat positief bedoeld wordt, kan negatief overkomen,
en omgekeerd. Hetzelfde geldt voor het spotje dat reclame wil maken voor
een minidiskspeler: gedurende twintig seconden wordt een vos gevolgd die de
metro in- en uitgaat, vastberaden door straten wandelt en uiteindelijk in het
stadspark voor een naar muziek luisterende jongen halt houdt. De merknaam
waar de commercial over gaat (de ‘Tikko MD-258’) komt slechts even in beeld.
De ontwerper gaat ervan uit dat ‘mensen zich identificeren met de vos’ (p. 156)
en dus net als de vos bereid zullen zijn een hele tocht te ondernemen om het
ding te kopen. Dat althans is de bedoelde subtekst, die Libby echter volkomen
ontgaat omdat ze vossen nu eenmaal ‘haat’ (p. 156). Het belang van de ‘subtext’
wordt in de Engelse versie heel expliciet onderstreept (zie bijvoorbeeld p. 180,
p. 203, p. 288, p. 423), maar dat aspect gaat in de vertaling jammer genoeg
enigszins verloren.
Het verschil tussen wat schijnbaar gezegd wordt en wat de facto wordt
bedoeld, wordt door geen enkele klasse met zoveel brio en overgave beoefend