jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
minister het hele boek, inclusief zijn permissieve houding ten aanzien van de
vossenjacht en zijn onverbiddelijke houding ten aanzien van het terrorisme.
Om het met de woorden van de auteur – bij monde van Jack – zelf te zeggen:
‘He’s tough on terrorism. Striking back in Afghanistan was right, after the
Twin Towers. I hope we do the same in Iraq’ (p. 496). En verder: ‘Hunting’s
the exception. Blair’s weak on that. He doesn’t want to ban it’ (p. 497). De lezer
weet intussen dat Jacks hoop is uitgekomen, met alle gevolgen van dien.
Daarnaast bestrijkt de roman bijna alle ‘westerse’ kleine en grote gespreksthema’s
die de politieke agenda van het bedoelde tijdsgewricht hebben beheerst:
de strijd tegen mond- en klauwzeer, de gevolgen van ‘elf september’, de Palestijnse
kwestie, pedofilie, vrouwenrechten, racisme, de bloedstollende finale van de
wereldbeker voetbal in 1998, de millenniumgekte, de Spice Girls, de dood
van Diana, politieke correctheid en dito corruptie, het aantreden van Gordon
Brown, enzovoort. De nadrukkelijke verwijzingen naar de toenmalige actualiteit
maken van Ten zuiden van de rivier onder meer een politieke ‘totaalroman’,
een doortimmerde ‘state of the nation novel’, waarvan het referentiële gehalte
heel hoog is. 7 Of anders gesteld: wie niet op de hoogte is van Blairs beroerde
buitenlandse politiek en de bewust opgevoerde paranoia ten gevolge van de
aanslag op de Twin Towers, zal hoe dan ook een deel van het leesplezier dat
deze roman beoogt, moeten missen. De roman neemt inderdaad een epische
vlucht en slaagt er (doorgaans) in het particuliere verhaal te verknopen met een
aantal essentiële scharniermomenten uit de recente wereldgeschiedenis. Wat
dat betreft, komt hij in de buurt van opgemerkte prestaties als Tom Wolffs The
Vanity of the Bonfires (1987), Alan Hollinghursts The Line of Beauty (2004), en
recenter, Jonathan Franzens The Corrections (2007).
Hoe verdienstelijk de hierboven besproken aspecten ook zijn, toch ligt de
literaire meerwaarde vooral in Morrisons poging de vorm van ‘de roman’ zelf te
deconstrueren en in zijn vrijmoedigheid ermee te experimenteren. Hij serveert
het verstrengelde hoofdverhaal als een soort raamvertelling 8 waarin vier (of
vijf?) andere verhalen worden ingepast, die telkens afkomstig zijn van andere
auteurs en doorgaans als intermezzo of ‘interlude’ worden gepresenteerd. Het
eerste interludium is een uittreksel uit Anthea Hurts ‘The Book of Foxes’,
waarin de aanzet van een soort vossenmythologie wordt beschreven. De
moervos (‘vixen’) wordt voorgesteld als het eerste of hoogste schepsel. Ze krijgt
het gezelschap van de vos (‘fox’), met wie ze op voet van oorlog leeft. Nadat uit
de zee de andere schepsels zijn tevoorschijn gekomen, ontdekt de vossin de taal
~ 422 ~