jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 417 ~
Tiecelijn 22
intussen klassiek van snit te noemen. De al genoemde openingsscène, waarin
een focaliserend personage een verontrustend verschijnsel waarneemt door het
(open) raam, is een formele knipoog naar gelijkaardige observatieposities in
andere romans/dagboeken. 2 In het spraakmakende Saturday (2005) van Ian
McEwan bijvoorbeeld wordt de vroeg ontwaakte chirurg Henry Perowne voor
zijn slaapkamerraam geconfronteerd met een hel oplichtend vliegtuig dat
rakelings langs het Londense postgebouw scheert. Net als Libby heeft Perowne
het gevoel dat hem die bewuste zaterdag iets onaangenaams te wachten staat.
En dat gevoel bedriegt hem overigens niet.
Gelijkaardige verwijzingen of parallellen liggen onopzichtig over Morrisons
tekst verstrooid. Een even aardig voorbeeld is de zin waarmee het derde hoofdstukje
begint: ‘Iemand moest een klacht tegen Anthea Hurt hebben ingediend,
want zonder dat ze iets had misdaan dreigde ze er nu uit te vliegen’ (p. 22).
De zin leest zonder meer als een parafrase van Franz Kafka’s befaamde openingszin
in Der Prozess (1925): ‘Jemand musste Josef K. verleumdet haben,
denn ohne dass er etwas Böses getan hätte, wurde er eines Morgens verhaftet’.
Wanneer Nat, die dan nog getrouwd is met Libby, het hem door Anthea
toegestuurde typoscript Over vossen (The Book of Foxes) gaat lezen, heeft hij
het gevoel deze tekst te hebben gedroomd. ‘Hij had het manuscript van Anthea
Hurt gedroomd – niet eróver gedroomd, als object, maar de beelden erbinnenin
gedroomd. (…) Maar wat zo gek was, en voor hem aanleiding om
uit zijn stoel te komen en door de kamer te ijsberen (voor zover je door een
kleine kamer kon ijsberen) was het gevoel dat hij de verhalen zelf had geschreven’
(p. 69). De droom als middel om een literaire tekst tot stand te brengen, herinnert
ongetwijfeld aan menig verhaal van de blinde Argentijnse magisch-realistische
schrijver Jorge Luis Borges.
Door deze en talloos andere referenties aan of allusies op o.m. Sofocles, Plato,
Dante, William Shakespeare, Christopher Marlowe, Karl Marx, Ted Hughes,
Peter Shaffer, John Donne, bepaalde volkssprookjes en de Bijbel ‘plaatst hij zijn
roman binnen de kaders van een literaire cultuur en verschaft hij verbanden,
inzichten en interpretaties die zijn thema kunnen verduidelijken’. 3 Expliciete
en impliciete intertekstuele verbanden verlenen deze roman een nadrukkelijk
‘literair’ paspoort. Wat Morrison daarbij presteert is op zijn minst opmerkelijk
maar lang niet uitzonderlijk, zeker als men bedenkt wat T.S. Eliot in The Waste
Land (1922) of W.H. Auden in The Shield of Achilles (1955) in dat opzicht
hebben tot stand gebracht.