jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
gebruik van vermommingen. Tristan bijvoorbeeld vermomt zich en veinst dat
hij zwakzinnig of melaats is. 26 In het geval van Reynaert kan men amper van
verkleding spreken. Voordat hij op bezoek gaat bij Cantecleer, kleedt hij zich
inderdaad als een kluizenaar, maar hij is en blijft Reynaert de vos. Hij probeert
niet zijn identiteit geheim te houden, hij wil alleen het vertrouwen van de haan
winnen. In de Franse Roman de Renart vermomt de vos zich ook zelden, maar
hij veinst wél herhaaldelijk dat hij dood is! 27 In tegenstelling tot Reynaert verandert
Loki vaak van gedaante. Meestal neemt hij de gedaante van een dier aan.
In de Sörla þáttr verandert hij eerst in een vlieg, vervolgens in een vlo. Aan het
eind van het godenlied Lokasenna en in hoofdstuk 50 van de Gylfaginning in de
Proza-Edda, neemt Loki de gedaante van een zalm aan in de hoop dat hij aan de
razende goden kan ontsnappen. In sommige mythen verandert hij van geslacht:
hij wordt een oude vrouw, een reuzin of een merrie.
Slotbeschouwing
Loki, noch de vos, zijn echte tricksters in de betekenis die Paul Radin en C.G.
Jung eraan geven. Ofschoon zij veel punten van overeenkomst vertonen met de
primitieve figuren uit de Noord-Amerikaanse indiaanse mythologie bijvoorbeeld,
beantwoorden zij niet geheel aan de beschrijving van de trickster. Hans
Rijns benadrukt in zijn artikel, verschenen in dit jaarboek van Tiecelijn (p. 59),
dat Reynaert helemaal niet dom of infantiel is (hij citeert Rik van Daele). Hetzelfde
geldt voor Loki. Hij kan absoluut niet als een dom of onvolwassen wezen
gekarakteriseerd worden. De vos is bovendien geen cultuurheld: hij schenkt de
mensheid, maar ook de andere dieren, niets positiefs. De handeling in de Roman
de Renart en Van den vos Reynaerde speelt zich af in een wereld die, ondanks
sprekende dieren, overeenstemt met het geografische en temporele kader van de
middeleeuwen. Er is hier natuurlijk geen sprake van de schepping der aarde of
van belangrijke ontdekkingen ten gunste van de mensheid. Een cultuurheld kan
geen rol spelen in deze dierenromans. Een korte Franse branche in de Roman
de Renart, ‘Les Enfances de Renart’ (Renarts kinderjaren), begint echter met het
verhaal van de schepping van de dieren door Adam en Eva. Terwijl Adam nuttige
en tamme dieren schept, schept Eva wilde beesten, zoals de wolf en de vos.
Al vanaf het begin is de vos sluw en wreed. Hij brengt de mens ook alleen maar
ellende. 28 Loki is een meer gecompliceerd geval: in mindere mate is hij misschien
wél een soort van cultuurheld geweest in een vroeg stadium van de Scandinavi-
~ 40 ~