jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

arTikel / Tiecelijn 22
reynaerT als analfabeeT
Paul WackerS
Reynaert de vos is niet alleen het hoofdpersonage van Van den vos Reynaerde,
maar van het overgrote deel van de middeleeuwse Europese dierenepiek. Die
bestaat uit heel verschillende verhalen en dus kan ook het karakter van Reynaert
van verhaal tot verhaal flink verschillen. Maar daarnaast zijn er duidelijke
constanten aan te wijzen in het Europese vossenbeeld. Een van die constanten is
dat de vos bijna altijd het intellectueel superieure karakter is en dat veel van zijn
listen of vermommingen gebaseerd zijn op scholing. Zo laat hij bijvoorbeeld een
ander dier (meestal een vogel) een ‘document’ zien en legt hij daarbij uit wat er in
staat. Ook stelt hij zichzelf voor als arts, als kluizenaar of als biechtvader. En in
de beeldende kunsten wordt hij zeer vaak als prediker afgebeeld. Al deze rollen
kan de vos alleen maar spelen als hij kan lezen. Het is heel zeldzaam dat de vos
zich als onontwikkeld voorstelt en bij mijn weten is er maar één passage in de
Europese dierenepiek waarin hij zegt dat hij analfabeet is. Die passage staat in
Reynaerts historie en zal onderwerp van deze korte beschouwing zijn. 1
Reynaerts historie is een tweeledig verhaal. Reynaert komt tweemaal naar het
hof en beide malen spreekt hij onderweg een ‘biecht’ tegen zijn neef Grimbeert,
de das, die hem vergezelt op zijn reis van Malpertuus naar het hof van Nobel.
In zijn tweede biecht noemt Reynaert een dienst (hoesheit, 3994) die hij eens
aan Isegrim de wolf, bewezen had (3996-4108). De anekdote die hij dan vertelt,
is gebaseerd op de bekende fabel van de leeuw en het paard. 2 In die fabel ziet
een paard een leeuw op zich afkomen en het doet alsof het lam is vanwege een
doorn in een van zijn achterpoten. De leeuw zegt dat hij een arts is en het paard
wel wil genezen. Terwijl de leeuw naar de doorn zoekt, geeft het paard hem een
enorme trap met zijn hoef. De leeuw valt in onmacht en zo weet het paard te
ontsnappen.
Reynaert vertelt dat Isegrim en hij eens samen op reis waren toen ze een merrie
met haar veulen zagen. Isegrim was erg hongerig – zoals gewoonlijk – en zond
Reynaert naar de merrie met de vraag of zij haar veulen zou willen verkopen.
Het antwoord van de merrie is positief en ze voegt eraan toe dat de prijs onder
haar rechter achtervoet geschreven staat. Daarna zegt ze: ‘Als je goed opgeleid
bent en die prijs wilt zien, dan zal ik je die laten lezen’ (4012-4013). Natuurlijk
doorziet Reynaert die list en hij antwoordt dat hij helaas niet kan lezen, want
~ 314 ~