jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
eens geschreven is. 41 De koning verzoekt deemoedig of de wolf en de beer weer
zijn vrienden willen worden. Zonder elementaire juridische kennis zijn deze
verzen in de Reynaert niet te begrijpen. De dieren in de Reynaert vertonen ‘een
verhoogd juridisch bewustzijn,’ zoals Bouwman opmerkte. 42 De implicatie daarvan
is dat de juridica in het verhaal ook zorgvuldig bestudeerd moeten worden.
Janssens kan zich niet goed voorstellen dat zo’n meedogenloos verhaal als de
Reynaert, waarin de dieren slecht van karakter zijn, eindigt met een verzoening.
De pays is voor hem een schijnvrede. Zo blijft de Reynaert een satire over algemeen
menselijke ondeugden in plaats van een fabel over wat hoofsheid is. De
positieve interpretatie van het slot stuit uiteindelijk dus op ongeloof. Er ontbreekt
volgens Janssens na het sluiten van de zoen ‘joie’ aan het hof. 43 Toch blijkt
ook uit de receptie van het verhaal dat het slot niet ironisch geduid werd, maar
dat de verzoening wel degelijk leidt tot ‘joie’ aan het hof. In Reynaerts historie
wordt de verzoening tussen Nobel en zijn baronnen gevolgd door een groot
feest omdat de vorst zeer blide was (...) van deser soen (B 3481).
Dat is niet het enige bezwaar dat ik heb tegen Jannsens’ opvatting. Ik moet hier
de kritiek herhalen die Lulofs had op Arendt: ‘...zijn opvatting van het begrip
vrede en bedwanc [is] niet in overeenstemming met het middeleeuwse recht.
Hij laat Willem deze woorden als metaforen gebruiken,(...) zonder voldoende
gebruik te maken van de gegevens die juristen ons verschaffen.’ 44 Ook Janssens
ontdoet het woord pays van de precieze, technische betekenis die de term heeft
binnen de tekst en ook binnen de hoofse cultuur. Voor hem is de pays aan het
einde van de Reynaert geen juridische overeenkomst waarbij een einde gemaakt
wordt aan een welbepaald conflict tussen enkele dieren, maar het betekent dat
alle dieren aan het hof zonder conflicten leven. Hij ziet het als een definitieve
afwezigheid van oorlog en geweld. Hij verbindt vrede met de toestand aan het
hof. Pays en vrede waren in de middeleeuwse opvatting echter geen abstracte
begrippen. Ze drukten veeleer de aard van persoonlijke betrekkingen uit. In de
Keur van Zeeland gebiedt de graaf pays en vrede aan allen die wonen tussen de
Bornesse en de Heydene Zee, de grenzen van het graafschap Zeeland. 45 Dat
betekende concreet dat hij zich het recht toe-eigende om te interveniëren in
hun conflicten. De Keur zou alleen geldig zijn in de maanden dat de graaf of
zijn zoon in Zeeland was. Meestal was de graaf of zijn zoon er niet, zodat er in
Zeeland sprake was van anarchie. De vrede was niet permanent en verbonden
met de persoon van de graaf. De historicus Bossy schrijft met enige nadruk dat
~ 300 ~