jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 299 ~
Tiecelijn 22
het slot van het verhaal. Zoenverdragen waarmee een einde wordt gemaakt aan
vijandelijkheden zijn nooit onvoorwaardelijk. Meestal bevatten ze de bepaling
dat de overeenkomst sonder argelist gehouden moet worden. 36 Bedrog maakt het
zoenverdrag ongeldig. Toen Reynaerts bedrog uitkwam, ontstond er een nieuwe
situatie, waarbij de vorst recht had wraak op de vos te nemen zonder vonnis
van de baronnen (A 3425). Wanneer de misdaad manifest was, gold standrecht.
Zonder discussie maakt het hele hof zich op om Reynaert te achtervolgen. 37
De achtervolging van Reynaert was niet mogelijk geweest als aan de vete tussen
de koning en zijn baronnen Bruun en Isegrim geen einde gemaakt was. Er
is pays gemaakt. In mijn artikel Vrede en pays heb ik betoogd dat Van Daele ten
onrechte de vrede aan het begin verbindt met de pays aan het slot. 38 Hiervoor
baseerde ik me onder meer op wat dé specialist Van Caenegem daarover had
geschreven in zijn Geschiedenis van het Strafrecht in Vlaanderen. Zoals andere
rechtshistorici maakt ook hij een duidelijk onderscheid tussen vrede en pays. De
vrede is het tijdelijk opschorten van vijandelijkheden, terwijl de zoen, het pays
maken, het gedane kwaad permanent uitwist. 39 Janssens sluit het echter niet uit
dat in de Reynaert de begrippen pays en vrede als synoniem zijn gebruikt. Dat
hiertussen echter in de Reynaert onderscheid wordt gemaakt, blijkt ook uit de
Latijnse vertaling van het verhaal. In de Reynardus Vulpes is het begrip vrede
steeds vertaald met treuga (waarvan het Franse ‘trève’ en het Engelse ‘truce’ zijn
afgeleid), terwijl pays vertaald wordt met een werkwoordelijke variant van pax. 40
Op basis van het onderscheid tussen vrede en pays is duidelijk dat met de pays
die Firapeel maakte niet de door koning Nobel geboden vrede hersteld was. De
vrede die de vorst gebood is een verbod op geweld in het dierenrijk. Reynaert zou
deze vrede gebroken hebben toen hij de haas Cuwaert probeerde de strot door te
bijten. Aan het einde van het verhaal slaagt Firapeel erin zijn familielid koning
Nobel te verzoenen met de baronnen Bruun en Isegrim. Deze pays aan het einde
van het verhaal vloeit juridisch niet voort uit de vrede die de koning geboden
had. De verzoening is het gevolg van de vrede die Firapeel brengt, nadat hij door
koning Nobel gemachtigd is om als bemiddelaar op te treden. Door deze vrede
aan te bieden, belooft de vorst dus geen geweld te ondernemen tegen zijn baronnen.
Firapeel stelt zichzelf ook nog eens persoonlijk garant voor de veiligheid
van de beer en de wolf door ze een geleide te geven. Vrede en geleide worden in
het verhaal genoemd als voorwaarden om de pays te kunnen maken (A 3435).
Bruun en Isengrim worden niet gedwongen om de zoen te aanvaarden, zoals wel