jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 297 ~
Tiecelijn 22
Ook al is de rechtsgang in overeenstemming met het vigerende recht, de
Reynaert blijft natuurlijk een literair werk. Recht heeft uit zijn aard een
dramatisch karakter. De uitkomst van een juridische procedure staat niet bij
voorbaat vast. Er kan besloten worden om een conflict te verzoenen, tot een
gerechtelijke tweekamp over te gaan of om een vonnis te vragen. Zelfs wanneer
er vonnis is gewezen, kan de vorst nog besluiten genade te verlenen. Bouwman
meent dan ook ten onrechte dat de vorst verplicht is het vonnis van zijn mannen
ten uitvoer te brengen. 30 Alle betrokken partijen hebben een handelingsruimte
die de rechtsgang een dramatisch karakter kan geven. In de verhalen over de vos
komen al die verschillende rechtsfiguren naast elkaar voor.
Volgens de hoofse opvatting was het lovenswaardig om te streven naar pays,
verzoening tussen vijanden. Bij vetevoering en dus ook het maken van pays waren
hele families betrokken. Door een zoen werd de rechtsverhouding hersteld die
vóór het plegen van de misdaad tussen de dader en het slachtoffer had bestaan.
Daarbij hoefde de overheid niet betrokken te zijn. Niet zelden werd bemiddeld
door familieleden van de dader en het slachtoffer. Het initiatief om pays te maken
moest uitgaan van de partij van de dader en er moest deemoedig om verzocht
worden. Voor de geleden schade werd een vergoeding aan de gelaedeerde
partij gegeven. De beledigde partij kon niet gedwongen worden om een zoen te
aanvaarden. De betrokken partijen hadden een grote mate van vrijheid bij de
onderhandelingen over de voorwaarden voor verzoening. Zoenverdragen waren
ingenieuze oplossingen voor delicate problemen, waarbij beide partijen hun eer
konden bewaren. 31
Een middeleeuws etiquetteboekje, Van zeden genaamd, raadt aan om conflicten
zo snel mogelijk bij te leggen:
Om vrede, pays ofte omme ghenaden
te loepenen si haestelike beraden;
maer om vechten ofte om strijden
aldaer te gane saltu vermijden. 32
Gerritsen wees erop dat de hoofse cultuur gericht was op het in harmonie
samen laten leven van mensen. 33 Een hofdag, zoals in de Reynaert plaatsvindt,
is dé gelegenheid om geschillen bij te leggen. Om de tekst te begrijpen moet de
pays in de laatste regel (A 3469) verbonden worden met de praktijk van het
middeleeuwse conflictmanagement.