jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 295 ~
Tiecelijn 22
Ook de woorden van Firapeel dat de ram overgeleverd is aan de beer en de
wolf van ‘nu toten domsdaghe’ (A 3443), kunnen niet worden gelezen als een
verwijzing naar het laatste oordeel. Dat recht is hun gegeven tot het einde der
tijden. Na ‘domsdaghe’ houdt de tijd op te bestaan. De uitdrukking betekent niet
meer dan ‘voor eeuwig en altijd’ en komt wel vaker voor. 21 De Reynaert kan dus
niet verbonden worden met de heilsgeschiedenis, zoals Bouwman en Besamusca
doen.
De ram staat in de Middelnederlandse literatuur symbool voor de geestelijkheid.
Door zijn middelmatige kennis van het Latijn verraadt de Middelnederlandse
dichter van een tekst over de dierenriem dat hij de ram ziet als het beeld van
de pastoor: ‘Dat ierste (teken) heet na een scaep, ram oft weder; elc paep in
Latine pleghet te heten Aries.’ 22 De benedictijn Willem van Afflighem keert
zich tegen de ram als het gangbare beeld van de priester. In de proloog van Het
leven van Lutgard hekelt hij schrijvers van fabels: ‘Daer doen si rammen messen
singen’. Blijkbaar kon hij het niet goedkeuren dat in een fictief verhaal dieren
antropomorf voorgesteld werden. 23 Dat de kapelaan aan het hof van koning
Nobel een ram is, past in de traditie.
De kapelaan aan het hof zou een man of letters moeten zijn. Van zo’n klerk
werd in de middeleeuwen de hoogste morele standaard verwacht. Niet alleen
Maerlant was die mening toegedaan, maar ook de Brielse schepenklerk Jan Matthijssen.
Een klerk was een vertrouwensfiguur aan het hof. Toen de Vlaamse
graaf Boudewijn IX een kapelaan in het Gravensteen wilde aanstellen, verzekerde
hij zich door een getuigenis van goede mannen ervan dat het iemand van
onbesproken gedrag was. 24
Belijns gedrag is niet zo prijzenswaardig. Hij heeft een hye, zijn wijfje is
genaamd Hawy (A 1849-1850). Samen onderbreken ze de rede waarmee
Reynaert zich onderwerpt aan de genade van de vorst. Belijn wil daarvan
niets horen en roept op om klachten in te dienen. Niet duidelijk is waar de
wraakzucht van de ram vandaan komt, maar het moet ernstig geweest zijn.
Mogelijk heeft Reynaert Hawy behandeld als een publieke vrouw. Concubines
van geestelijken werden wel uitgemaakt voor papenhoer. 25 Van een geestelijke
mocht verwacht worden dat hij streefde naar verzoening en had geluisterd hoe
de vos om genade verzocht. Aan het beeld van maagdelijke onschuld voldoet
Belijn niet. Ook hij heeft gegeten van verboden vruchten. In de twaalfde en
dertiende eeuw waren er pogingen om het celibaat strenger te handhaven.
Priesters die er openlijk een concubine op na hielden, konden worden afgezet