jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Wackers opgemerkt. Janssens is het daar niet mee eens, omdat de dichter al in
de proloog zou waarschuwen dat zijn vertellen ‘dubbelzinnig’ is: ‘lees, maar het
betekent niet wat er staat.’ 9 In mijn opvatting hoeft de proloog niet dubbelzinnig
gelezen worden. De dichter bestemt daarin zijn werk voor een publiek dat
hoofs wil leven door de eer te betrachten. (A 35-37). Door die uitspraak stuurt
de dichter de receptie van het werk. Het thema van de Reynaert is dan ook niet
taal, macht of recht, hoewel die zeker belangrijk zijn in het verhaal, maar eer en
schande aan het hof.
Fabels en andere dierenverhalen zijn exempla. Ze werden aan het hof gebruikt
om een politieke situatie te duiden en bespreekbaar te maken. Bekend is hoe de
Ménestrel de Reims een vossenverhaal verbond met de strijd tussen de Avesnes
en de Dampierres. Er zijn redenen om aan te nemen dat de Reynaert omstreeks
1250 geschreven is voor het Vlaamse hof. Waarschijnlijk heeft de inhoud van
de Reynaert iets te maken met de politieke situatie in Vlaanderen, maar het
blijft voor een belangrijk deel speculatie naar welke specifieke gebeurtenissen en
situaties de dichter verwijst. 10 Wat dat betreft lijkt het lezen van de Reynaert veel
op het luisteren naar een oudejaarsconference van Wim Kan uit de jaren zestig
door Vlamingen.
De kracht van de Reynaert school erin dat de inhoud de toenmalige actualiteit
oversteeg: het gelegenheidswerk is een echte klassieker geworden. Het verhaal
werd bijzonder geschikt gevonden voor het onderwijs, omdat het gelezen kan
worden als een fabel die menselijke zwakheden en ondeugden toont. In de vijftiende
eeuw zijn aan het verhaal moralisaties toegevoegd, die we overigens alleen
kennen uit latere drukken. Ze zijn vaak algemeen geformuleerd, zodat ze weer
kunnen worden toegepast op de eigen situatie. In de vijftiende- en zestiendeeeuwse
drukken functioneert het verhaal niet meer binnen de context van het
hof, maar vooral als een agogische (school)tekst. 11
Door het verhaal te lezen als middeleeuwse hofliteratuur kan een middenweg
gevonden worden tussen algemeenheid en specificiteit. In mijn onderzoek probeer
ik de Reynaert te interpreteren door de tekst te lezen tegen de middeleeuwse
achtergrond: een wereld waar eer en schande, wraak en verzoening en hoofsheid
sleutelbegrippen zijn. Noties over hoofsheid, wraak en verzoening werden door
een veel breder publiek gedeeld dan alleen het geïntendeerde publiek aan het
Vlaamse hof. Eer en schande waren niet alleen daar belangrijk. De regels en
gewoonten van het hof drongen diep door in de samenleving. Het hof was een
sociale organisatievorm die model stond voor de samenleving. Zoals blijkt uit
~ 292 ~