jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

arTikel / Tiecelijn 22
de val van een onwaardige priesTer
Belijn en het slot van Van den vos Reynaerde
jan de Putter
Over geen Middelnederlandse tekst is zoveel inkt gevloeid als over Van den
vos Reynaerde. Meer dan één onderzoeker heeft dan ook wel eens verzucht dat
de vos altijd weer ontsnapt aan de ordenende principes van wetenschappers.
Vroeger zagen onderzoekers er een bijtende satire in waarmee de opkomende
Vlaamse burgerij afstand nam van de Franstalige adel. Tegenwoordig zien
sommige onderzoekers het verhaal als de eerste moderne, cynische roman die
demonstreert hoe leugenachtige taal de samenleving naar de verdoemenis voert.
Voor Van Daele is de Reynaert een spiegel van menselijk gedrag waarin de zeven
hoofdzonden worden tentoongesteld: de hoogmoed, de hebzucht, de wellust,
de nijd, de vraatzucht, de woede en de vadsigheid. Hij ziet het verhaal als een
parodie op de hoofse ridderroman, waarbij in het slot de hoofse orde wordt
ontmaskerd als een illusie. Deze opvatting ontlokte Jo Reynaert het commentaar
dat dit ‘een zonderlinge omweg was, zo niet een dwaalspoor’. In zijn visie hield
deze benadering geen rekening met het eigen karakter van de dierenepiek. 1
Bouwman en Besamusca plaatsen het verhaal binnen een feodaalrechtelijk
kader. De aanvankelijke feodale harmonie wordt verstoord doordat de koning
niet meer luistert naar de raad van baronnen. Het slot kan in hun visie gelezen
worden als een omkering van het Jesajaanse vredesvisioen. Een opvatting die Jo
Reynaert ook niet geheel overtuigde. 2
De paradijselijke toestand zoals die met verwijzing naar de dierenwereld
geschetst wordt in Jesaja 11: 6-7 (‘De wolf zal omgaan met het
lam en de luipaard met de bokjes…’) is voor de dierengemeenschap
niet haalbaar of althans niet houdbaar gebleken. De interpretatie is
– hoewel op zich misschien niet nieuw – in deze formulering en mét
de verwijzing naar de toepasselijke bijbelplaats een goede vondst. Toch
blijft dan nog steeds de vraag welke zin en welk genoegen de auteur en zijn
publiek aan zo’n kaleidoskopische uitbeelding van zondeval kunnen hebben
gesmaakt. 3 (Mijn cursivering, JdP)
~ 290 ~