jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

loki, de scandinavische TricksTer? *
~ 29 ~
caroline olSSon
De middeleeuwse literatuur zit vol grappenmakers en experts op het gebied
van vermomming en bedrog. Reynaert, Tijl Uilenspiegel, Robin Hood, Madelgijs
(Maugis d’Aigremont in de Franse heldencyclus van Montauban), maar
ook Tristan, verkleden zich, liegen en beduvelen hun omgeving. Men kan deze
personages opvatten als manifestaties van de carnavalsgeest die zich in de maatschappij
maar een paar dagen per jaar mocht uiten gedurende de carnavals- en
de zottenfeesten. Tijdens deze feestelijkheden was het toegestaan alle normen te
overtreden en de vrije loop te laten aan frustratie en opstandigheid. Maar sommige
literatuurhistorici hebben in de middeleeuwse schavuiten een overblijfsel
willen zien van een veel primitiever wezen, dat al ontstond in een vroeg stadium
van de menselijke ontwikkeling: de trickster.
In de noordse mythologie komt een figuur voor, Loki, die veel gemeen heeft
met het middeleeuwse oplichterstype. Loki is de grote onruststoker in de Scandinavische
godenwereld. Hij bedriegt de goden en de reuzen, hij is een leugenaar
en bovendien ook een onverbeterlijke dief. Net zoals Madelgijs of Tristan, verandert
hij vaak van gedaante. Loki heeft veel pennen in beweging gebracht en
de geleerden hebben geprobeerd om hem te doorgronden en het mysterie rond
zijn complexe karakter te onthullen. Sommigen hebben een soort van vuurgeest
in hem willen zien of een voorganger van de duivel. Anderen beschouwen hem
als een typische trickster. Maar Loki is een raadselachtig wezen, dat zich niet zo
gemakkelijk laat temmen.
Wat is een trickster?
Thema / Tiecelijn 22
De term ‘trickster’ wordt gebruikt om een universele figuur in de mythologie,
de volkskunst of de literatuur te karakteriseren. Aanvankelijk was het gebruik
hiervan beperkt tot etnologische studies en in het bijzonder de mythologie
van de Noord-Amerikaanse indianen, waar de trickster wordt uitgebeeld als
een oproerkraaier en een rustverstoorder, die de andere wezens streken levert.
‘Trickster’ is afgeleid van het Engelse werkwoord to trick, wat ‘bedriegen’, ‘oplich-