jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 267 ~
Tiecelijn 22
Elementen uit branche III, zoals de honden en de zwaardhouw die de wolf
van zijn staart berooft, wijzen naar een Franse herkomst, maar anders dan in de
Roman de Renart gaat de vos in Reynardus vulpes naar het dorp om een meute
dorpers mee te lokken, zoals ook in de Ysengrimus gebeurt. Wellicht kende Balduinus
Iuvenis een ons onbekende, schriftelijke dan wel mondelinge versie van
het visvangstverhaal. 35
Besluit
Door Isegrim visser (en door de Ysengrimus als geheel) is een reeks komische
motieven gevlochten: de motieven ‘vangen’ (capere) en ‘vastzitten’ (haerere), culminerend
in de paradox van de gevangen vanger (captor captus) vormen een uitwerking
van het thema van de omgekeerde wereld. Dit thema zien we ook terug
in Isegrims misplaatste opvatting van naastenliefde (pietas) en kussen (basia,
oscula). De wijze waarop vos en wolf elkaar met hun zogenaamde verwantschap
(patruus, cognatus) paaien terwijl ze elkaar naar het leven staan, is evenmin zoals
het hoort. Ze weten maar al te goed dat ze elkaar bedonderen, vandaar dat ze
elkaar over en weer beschuldigen van list (dolus, astus) en bedrog (fraus). De vos
is daarin veel gehaaider, hij neemt het initiatief, hij leidt (dux, ducere), terwijl de
wolf achter de feiten aanloopt. Isegrim beticht aanvankelijk Reynaert ervan een
dwaas (stultus) te zijn en vindt zichzelf wijs (sapiens), maar wanneer hij vastzit
door het gewicht (pondus) van de last (sarcina) aan zijn staart omdat hij bij het
vangen geen maat (modus) kon houden, verwijt de vos hem dat hij een dwaas is.
Zo meende de wolf ook dat hij als rijk man (dives) door God wel bijgestaan zou
worden, maar nee, uitgelachen door Fortuna wordt de arme (pauper) wolf door
zijn eigen hebzucht in het ongeluk gestort en krijgt de ene klap na de andere.
De gevangen vanger, de oppositie dwaas-wijs, de ‘omgekeerde’ inhoud van
woorden als pietas en kus, het groteske lichaam (Aldrada’s mond en Isegrims
buik – ‘de lange zak van zijn van vele holtes voorziene buik’), de voorstelling
van de klappen die de wolf krijgt als sacra, heilige handelingen, en als een uit
verscheidene gangen bestaand feestmaal (‘feestelijk geweld’), het wapentuig van
de dorpers en dorpsgeestelijken, de prominente rol van voedsel en de nadruk
op overvloed (de vissen, en dan vooral de grootste: dolfijn en walvis die de wolf
hoopte te bemachtigen) en hyperbolische vergelijkingen (een stapel die acht mijl
boven de wolken uittorent) behoren tot het carnavaleske motiefcomplex, waarvan
de Ysengrimus doordrenkt is. Het omkeren van de normale machtsverhou-