jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
(I 859, 917). Isegrim doet vervolgens een beroep op goed fatsoen en Reynaerts
eer (I 829), maar de vos legt uit dat een wijs man (sapiens, I 841) eigenbelang
dient te stellen boven naastenliefde (I 833) en eer, waarmee hij de bal weer naar
Isegrim terugkaatst. Een wijs man als de wolf zou dat toch moeten begrijpen...
De oppositie wijsheid-dwaasheid, een carnavalesk motief, speelt een belangrijke
rol in de Ysengrimus. In de middeleeuwse komische traditie staat dwaasheid
tegenover wereldse wijsheid en krijgt een bevrijdende rol toebedeeld; in het
Gentse dierenepos wordt sapientia evenwel op ironische wijze verheerlijkt en
staat voor het vermogen de eigen belangen te behartigen, terwijl degene die zich
daarin laat aftroeven door een ander een dwaas is. 12
Voor Reynaert echt op de vlucht slaat doet hij twee keer alsof hij de benen
neemt (I 849, 869), maar komt dan weer terug om de wolf te sarren. Zijn eerste
zogenaamde vlucht breekt hij meteen weer af: ‘Hij sloeg zich op zijn misdadige
borst en zei opnieuw, alsof hij er berouw van had dat hij leugens had verteld (falsa
locutum, I 851): ‘Oom, vrees niet! Mijn woorden hebben niets te betekenen!
Ik kletste maar wat omdat ik je aan het schrikken wilde maken. Nu spreek ik de
waarheid, nu spreek ik zonder bedrog!’’ (verax absque dolo, I 854). Met de mededeling
dat er een priester vergezeld door een menigte in aantocht is spreekt hij
inderdaad heel even de waarheid. Tegelijk herinnert de vos Isegrim fijntjes aan
zijn avontuur in het klooster wanneer hij opmerkt dat de pastoor en de dorpers
zijn verwaarloosde tonsuur komen herstellen en de schande van zijn uittreden
gaan uitwissen (I 855-858), een verwijzing naar Isegrims rol als geestelijke. In
het vervolg zullen we dit motief nog meermalen tegenkomen. 13
Reynaert zinspeelt met zijn tonsuurgrap op de klappen die de pastoor en
de dorpers de wolf zullen geven en zegt dan: ‘Als de heilige golf je hoofd heeft
overspoeld, zal je naar waarheid zeggen dat Gods gulheid overdadig is (I 861-
862). Dit is een verwijzing naar het kloostergebruik om wijwater te sprenkelen
voor de eerste kruinschering van een novice. 14 Met zijn verwijzing naar Gods
overdadige gulheid (plena dei sit copia, I 861) zet de vos Isegrim zijn grootspraak
betaald over zijn voorkeur voor tarbot boven krab en walvis boven dolfijn:
‘Kleine beetjes zijn van de duivel, volle overvloed van God’ (copia dei, I 696).
Isegrim heeft nu wel door dat Reynaert hem erin heeft geluisd en noemt hem
een verrader (perfide, I 877). De vos valt hem in de rede en vraagt of hij wel goed
snik is (furis, I 878). Zo pakt hij zijn oom terug omdat deze aan zijn verstandelijke
vermogens twijfelde (I 625-626, 657-658). Spottend vraagt hij Isegrim:
‘Je zit nog steeds te vissen en je zweert dat je je terug wilt trekken? Je zegt dat
~ 256 ~