jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Noodgedwongen moet Isegrim wel blijven staan, dat besef begint langzaam
te dagen, evenals het besef dat de vos hem in de val heeft gelokt. De wolf roept
Reynaerts hulp in met ‘Je was mijn gids (dux) op de heenweg; wees nu ook mijn
gids op de terugweg (reductor)! Breng me terug (reducens), dan verdien je het
dat er niet gezegd wordt dat je me hier onder valse voorwendselen hebt heengebracht
(duxisse)’ (I 794-795). Het motief van de vos als leider (dux) die de wolf
naar ellende leidt (ducere), zijn we al eerder tegengekomen (ductor, I 653; dux,
I 717; me duce ductus, I 721). Elders in de Ysengrimus duikt het onder andere op
in de episode die op Isegrim visser volgt, wanneer de wolf bij de vos zijn beklag
doet over wat er rondom het wak is gebeurd: ‘Boosaardige bedrieger (seductor),
je praat alsof je niet weet wat er gebeurd is, terwijl het jouw list was waardoor
ik in al deze ellende terecht ben gekomen (ductus). Onder jouw leiding (preduce
te) werd ik meegevoerd naar knuppels, speren en haken en werd ik in stukken
gereten’ (II 206-208). Isegrim lijkt te begrijpen hoe Reynaert hem in de val lokt,
maar loopt even later met open ogen in de volgende val, want het ontbreekt de
wolf ten enenmale aan het vermogen om van zijn (vele) fouten te leren.
Isegrim zit er volkomen naast met het spreekwoord dat hij debiteert: ‘In de
nood leert men zijn vrienden kennen’ (I 797). De bittere les die de wolf zal
leren is dat hij geen vrienden heeft. De drie principes die hij eerder verwoordde
zijn daar niet vreemd aan. Letterlijk staat er ‘alleen droeve zaken bewijzen het
gewicht (d.w.z. de waarde) van vriendschap’ (pondus amiciti(a)e tristia sola
probant, I 796). Pondus (gewicht) en sarcina (last) behoren tot een woordveld
dat in deze episode tot een komisch motief is uitgewerkt. Met sarcina (I 656)
verwijst Reynaert naar de buit die de wolf uit het wak kan opvissen; in I 800
merkt Isegrim dat de last die aan zijn staart hangt hem vasthoudt. In I 852 liegt
Reynaert ‘Mijn woorden hebben niets te betekenen!’, letterlijk: ‘mijn woorden
missen gewicht’. De vos voelt zich inderdaad nergens door bezwaard.
Na zijn ‘Pas in de nood leert men zijn vrienden kennen’ komt Isegrim met nog
een mooie spreuk: ‘Onvoorwaardelijke trouw (pura fides) siert zelfs een arm
man, maar verraad (fraus) onteert een purperen mantel’ (I 797-798). De wolf
heeft nogal wat boter op zijn hoofd, want in de vorige episode heeft hij de vos
bedonderd (I 538, 539, 545). Het heeft er alle schijn van dat Reynaert in een
latere episode, Aan het hof van de koning, de bal naar Isegrim terugkaatst. Wanneer
de wolf (op Reynaerts advies) door de beer gevild is, strooit de vos zout
in Isegrims wonden door de bloedende wolf voor te stellen als een rijk man die
zijn vorstelijke mantel van schitterend purper onder een armzalige monnikspij
~ 254 ~