jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 253 ~
Tiecelijn 22
Reynaert terug naar het wak / De vos bespot de wolf (I 766-946)
Schreeuwend komt Reynaert aanrennen en roept Isegrim op om zich onmiddellijk
uit de voeten te maken (wel wetend dat de wolf daar niet toe in staat is),
maar Isegrim maant zijn neef tot kalmte: ‘Staak je geraas! Er is geen donderbui
om bang voor te zijn, geen aardbeving of dag des oordeels!’ (I 775). Maar daar
vergist de wolf zich deerlijk, want voor hem breekt de dag aan waarop hij door
de dorpers aan een godsoordeel zal worden onderworpen (I 977).
Isegrim zegt zelf: ‘De vangst is nog maar net begonnen!’ (I 778). Het Latijn
(captio) kan hier echter even goed vertaald worden met het dubbelzinnige ‘mijn
vangst’. Er volgen in deze passage nog heel wat grappen en woordspelingen met
‘vangen’: capere heret in unco (I 791) letterlijk ‘het vangen hangt aan de haak’; captus
es a captis (I 809), ‘je bent gevangen door je vangst’ (letterlijk: je bent gevangen
door wat je hebt gevangen/door je gevangenen), en in I 889 wordt Isegrim
aangeduid als ‘de gevangen vanger’ (captus captor). 8
De gevangen vanger is een uitwerking van een van de hoofdmotieven van de
Ysengrimus, het omkeren van rollen, en komt ook voor als de bedrogen bedrieger
(luditur illusor, I 69), de winnende verliezer (cessit victoria victis, IV 761) en
de geroofde rover (raptor eras, nunc raptum, VI 539-540). Natuurlijke machtsverhoudingen
tussen roofdier en prooi, groot en klein, worden in de Ysengrimus
stelselmatig omgekeerd. Zo wordt ook Reynaert, de meesterbedrieger, zelf een
keer in de luren gelegd door de haan Sprotien (De vos en de haan).
Reynaert wil niet langer wachten, nu heeft híj haast (prodest accelarare mihi,
I 784), zoals eerder de wolf (I 608) en de pastoor (I 754) haast hadden. ‘Blijf
staan!’ roept de wolf, in het Latijn fige gradum (I 793). Met dezelfde woorden
haalt Reynaert in Isegrims eed (VI 510) de wolf over om zijn poot in een wolfsklem
te steken, waardoor hij gevangen wordt (capitur, VI 511), zoals in Isegrim
visser. Deze uitdrukking herinnert sterk aan siste gradum uit Vergilius’ Aeneis
(VI 465). Aeneas, afgedaald in de Onderwereld, vraagt Dido om niet weg te
lopen: ‘Blijf staan (siste gradum) en verdwijn niet uit mijn blik. Voor wie vlucht je
(quem fugis)? Dit is het laatste woord dat het lot mij tot jou laat spreken.’ 9 Quem
fugis (Aeneis VI 466) verwijst onmiskenbaar naar quos fugis (Y. I 793). Isegrim
speelt dan de rol van Aeneas, Reynaert die van Dido. Elders in de Ysengrimus is
ook een komisch-misplaatste verwijzing verwerkt naar twee emotionele scènes
in de Aeneis (de ontmoetingen tussen Aeneas en de schimmen van zijn vrouw
en zijn vader). 10