jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
zodat je niet door hun buitenproportionele gewicht blijft steken. Vang palingen
en baarzen en kleine vissen die je makkelijker kan dragen, al zijn het er een
massa. Een vracht die past bij je kracht breekt zelden je nek, maar buitensporige
ondernemingen worden gehinderd door de inspanning die je moet leveren. Wie
zichzelf en zijn winst verliest, is onbesuisd te werk gegaan. Soms ligt verlies vlak
naast winst verborgen. Om niet al vangend gevangen te worden, moet je bij het
vangen maathouden. Maathouden is de gever en bewaker van deugden’ (I 675-
686).
In deze passage komen allerlei motieven bijeen: de vos als raadgever (nu spreekt
hij de waarheid, maar verblind door vraatzucht slaat de wolf er geen acht op),
wijsheid (maar Reynaerts vermaning aan de wolf om zijn verstand te gebruiken
is aan dovemansoren gericht), hebzucht (de dubbele hebzucht van de monnik),
vast blijven steken, vracht/last, maathouden en de gevangen vanger.
‘Zorg dat je geen (…) grote snoeken vangt’ (magnos prendere lupos… cave,
I 677-678) is ironisch, want de eerste betekenis van lupus is niet snoek maar wolf.
Reynaerts – in dit geval goede – raad is niet aan Isegrim besteed; de wolf pocht
dat hij zijn eigen raad opvolgt. Eerder zou hij wel even een stapel wegdragen
die boven de wolken uittorent, nu zijn zelfs dolfijnen hem te min en wil hij met
walvissen aan de haal gaan; kleine beetjes zijn immers van de duivel, aldus de
monnik in hem, maar volle overvloed van God. Isegrim wijst de raad om maat te
houden van de hand, waarbij hij betoogt dat overvloed bedoeld is voor de rijke,
die door God gesteund wordt (I 687-714). Hij gaat zelfs nog verder: ‘Er bestaat
een zekere verwantschap tussen een hebzuchtig man en God: de hebzuchtige
wil alles hebben, God heeft en geeft alles’ (I 715-716). Het behoeft geen betoog
dat deze woorden volstrekt in tegenspraak zijn met de gedachten over armoede
in de Bijbel en de Regel van Benedictus. De straf voor de wolfsmonnik zal dan
ook niet uitblijven.
Reynaert haalt alles uit de kast om zijn oom te paaien: ‘Oom’, zei de gids (dux),
‘ik waarschuw je, ik wil je niet beleren, want de volmaakte wijze is wijs zonder
onderwijzer. Toch houd ik mijn hart vast voor jou. Elke vriend is dat zijn vriend
verschuldigd en bovendien binden ons nog nauwere banden’ (I 717-720). De
schijnheiligheid druipt er vanaf: mooie woorden als wijsheid, vriendschap en
verwantschap dienen er hier en elders in de Ysengrimus alleen toe om de ander
te manipuleren. Maar Isegrim is geen haar beter dan de vos. Op het motief van
de vos als dux (leider, gids) zal ik later terugkomen.
~ 250 ~