jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
Even later wijst Reynaert er nogmaals op dat de wolf zich aan bedrog schuldig
heeft gemaakt (fallere, I 543; perfidie I 544; fraude, I 545). Zo speelt hij de vermoorde
onschuld, maar het met vossenstreken bekende publiek weet wel beter.
Reynaert leest zijn oom dus uitvoerig de les en stelt zijn vraatzucht aan de kaak,
met name zijn honger naar vlees. Dan leidt de vos zijn list in door schijnbaar terloops
het woord vissen te laten vallen: als voormalige monnik moet de wolf niet
altijd het hem door de kloosterregel verboden vlees eten maar vis, wat volgens
de Regel wel mag (I 555-556). 4 Dit is de eerste keer in deze episode dat Isegrims
verleden als monnik ter sprake komt. In het vervolg zullen we zien dat de wolf
door de dorpers als een abt wordt gezien en door het oude vrouwtje Aldrada
als een bisschop. Deze in de wolf verpersoonlijkte en dus niet zo heilige drieeenheid
speelt een belangrijke rol in de Ysengrimus, maar daarover later meer.
Reynaert gaat voort met het kapittelen van de wolf om de vraatzucht van zijn
razende buik (insanum ventrem… ingluviem, I 557-558), hamert nogmaals
op zijn roof- en vraatzucht, noemt hem nog slechter dan Satan en besluit zijn
vermaning met de woorden: ‘Morele noch geschreven wet, beleefdheid noch
fatsoen, ontzag noch naastenliefde (pietas) hebben aan jouw doen en laten paal
en perk gesteld (modus)’ (I 569-70). Het lijkt wel alsof Reynaert een zelfportret
schetst. Over pietas (naastenliefde) en modus (mate), belangrijke motieven in
deze episode en in de Ysengrimus als geheel, is het laatste woord nog niet gezegd.
Belust op buit laat Isegrim weten dat hij wel oren heeft naar Reynaerts
voorstel, maar met enig voorbehoud: ‘Wat je me ook opdraagt, ik zal bereidwillig
gehoorzamen, als ik maar weet wat je me wilt opdragen en wat verbieden. Al
je bevelen zal ik opvolgen, drie dingen uitgezonderd: weggeven doe ik niet,
bescheidenheid veracht ik en eerlijkheid vervloek ik’ (nil do, sperno modum,
devoveoque fidem, I 576). Deze drie principes zijn uiteraard volkomen strijdig
met de Regel, die de wolf nu wel wil volgen omdat de bepaling over het eten van
vis zijn maag aanspreekt. Bij de verdeling van de ham heeft Isegrim al laten zien
dat het hem menens is met zijn principes. ‘Niemand die verstandig is (sapiens,
I 578) betreurt het deze drie te missen,’ voegt hij er nog aan toe. De oppositie
wijsheid-dwaasheid, een belangrijk motief in de Ysengrimus, komt later weer ter
sprake, en dan zal de dwaasheid van Isegrims principes blijken, want hij zal het
zwaar bezuren dat hij geen maat weet te houden.
Schijnheilig leest Reynaert Isegrim dan nogmaals de les, maar op mildere toon,
nu hij ziet dat zijn oom toehapt: ‘Men zegt van jou, en het is waar, dat je regelmatig
tegen mij gezondigd hebt, terwijl ik, zoals je weet, jou vele voordelen bezorgd
~ 246 ~