jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
lichaam en van lichaamsdelen; volledig doorslikken zonder kauwen en verteren;
het zelfherstellend vermogen van lichaamsdelen) en op het omkeren van normale
machtsverhoudingen, met name de relatie roofdier-slachtoffer wordt zowel in
het middeleeuwse dierenepos als in de tekenfilms omgedraaid. Deze motieven
behoren samen met een aantal andere (eten, drinken, geweld, spel, feest,
dwaasheid) tot een motiefcomplex dat de Russische literatuurwetenschapper
Mikhail Bakhtin heeft aangeduid als carnavalesk. 2 Deze motieven komen we
tegen in de context van middeleeuwse feesten en komische literatuur, en dus ook
in de Ysengrimus.
Ik zal me in deze bijdrage richten op een aantal komische aspecten van de
Ysengrimus, meer in het bijzonder in Isegrim visser, het verhaal van Isegrims
visvangst. 3 Wat maakt dit verhaal tot een komisch verhaal? In de eerste plaats
komen de hierboven genoemde carnavaleske motieven aan de orde. Voorts zal ik
ironische verwijzingen in de woorden van de dieren naar andere uitspraken en
gebeurtenissen in Isegrim visser en in andere episodes van de Ysengrimus in hun
context plaatsen. Meer kenmerkend voor het monastieke milieu waarin auteur
en publiek van de Ysengrimus gesitueerd dienen te worden, zijn het motief van
de wolfsmonnik – de hebzuchtige geestelijke (monnik, abt en bisschop) die in
de gedaante van een vraatzuchtige wolf wordt gestraft voor zijn zonden – en
de parodie op de liturgie en religieuze gebruiken. Tenslotte zal ik een aantal
intertekstuele verwijzingen toelichten, in deze bijdrage beperkt tot een viertal
teksten, te weten de Regel van Benedictus, de Bijbel, Ovidius’ Metamorphoses en
Vergilius’ Aeneis.
Isegrim visser leent zich goed voor het uitdiepen van komische aspecten van de
tekst omdat het, zo hoop ik te laten zien, een van de meest hilarische verhalen
van de Ysengrimus is. Daar komt bij dat het niet te lang is (bijna 700 verzen) om
in een artikel van beperkte omvang te bespreken. Onderstaande opmerkingen
zijn verre van volledig en dienen als een verkenning; een uitputtend commentaar
zou veel diepgravender onderzoek vergen. Na het bespreken van Isegrim visser
zal ik kort ingaan op het verhaal van de visvangst zoals dat is opgetekend in de
Roman de Renart, Van den vos Reynaerde en Reynardus vulpes.
~ 244 ~