jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
machtswellust, zijn publiek van zich vervreemdend en zodoende ook zijn ‘volk’
verliezend.
Bijten of loslaten? Stand up-vossen oog in oog met de vijand
Wie naar Hans Teeuwen en Wim Helsen kijkt, ziet bij alle verschillen veel
gemeenschappelijks in hun wijze van optreden: de welhaast ‘hypnotiserende’
performance die het absurdisme van het verhaalde voor de duur van de vertelling
volstrekt aanvaardbaar maakt; de hoge snelheid in combinatie met flitsende
scènewisselingen, dwaze terzijdes en onverhoedse vertragingen; de meeslepende
mimiek en het gebruik van verschillende stemmen, de taalvirtuositeit, het bespelen
van het publiek – om enkele opvallende overeenkomsten te noemen.
Wie ‘Kiekerjan’ en de salamandervertelling naast elkaar zet, ontwaart dat er
in dit geval meer aan de hand is. Hoewel het heel uiteenlopende dierenverhaaltjes
zijn, is het opmerkelijk dat er zich zo veel inhoudelijke parallellen voordoen
wanneer beide komieken een fabel als vertrekpunt nemen. Ze bedienen zich van
tal van soortgelijke verhaalmotieven en vertelprocedés. Neem de moeiteloze gedaanteverwisseling:
vogelverschrikker komt tot leven, wordt boer en vice versa;
mensen veranderen in salamanders. Exotische personages spelen bij beiden een
hoofdrol (bosjesman/vogelverschrikker) en omkeringen zijn niet van de lucht
(de bedrieger bedrogen en andersom, de held blijkt een loser, enzovoort). Met
absurde logica en details wordt het publiek lachend in verwarring gebracht, verliest
het zijn greep op het verhaal en is het rijp voor een ontluisterend einde.
Geen geruststellende moraal tot slot; als de lach is verstomd rest enkel cynisme.
Deze fabelachtige vertellingen schrijnen. Wat er gebeurt, is immoreel: de brave,
tandeloze fabel is op zijn kop gezet en bijt van zich af. Het is dat beide komieken
hierna gewoon weer voortrazen en nieuwe lachsalvo’s genereren, anders zou het
onbehagen beslist in de lucht blijven hangen.
Frappant is de rol die voor de vos in dit alles is weggelegd, bij uitstek een
fabeldier, bij uitstek opgetuigd met een aantal bekende karaktereigenschappen
en dus bij uitstek voorspelbaar. Uitgerekend de sluwe, ijdele, gewetenloze
bedrieger wordt aan het haperen gebracht als hij oog in oog staat met de vijand.
Kiekerjan weerhoudt hem er wel eerst van de raaf te doden, maar daarop roept
hij als een bekeerling de vogelverschrikker tot de orde als deze doorslaat: ‘geen
kwaad met kwaad vergelden, Kiekerjan!’ De vredelievende boodschap en de
~ 184 ~