jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 175 ~
Tiecelijn 22
meer aan de hand. Een aantal afwijkingen van het genre vraagt nog om een verklaring.
Zo is het verhaal erg lang in verhouding tot de doorsnee fabel. En alleszins
ongebruikelijk in de fabelwereld is de titel- en hoofdrol voor een held met
een naam. Het is dit laatste gegeven dat ons op het spoor zet van een verklaring
voor de genoemde verschillen.
De vogelverschrikker als held: ‘Kiekerjan’ als heldendicht
Hans Teeuwen heeft een ander genre met de fabel vermengd: het heldendicht.
Daarmee belanden we in middeleeuwse sferen. De fabel zelf is immers allerminst
strikt middeleeuws, maar van oorsprong klassiek, al is de huidige bekendheid
van het genre vooral te danken aan de zeventiende-eeuwse versies van La
Fontaine. Op twee manieren is hier het heldendicht met de fabel vervlochten.
Ten eerste is er de boven aangehaalde lofzang op Kiekerjan, die expliciet
wordt betiteld als een heldendicht. Hoewel het erg lastig is te bepalen wat
Teeuwen precies bij een heldendicht voor ogen stond toen hij ‘Kiekerjan’
bedacht, de gezongen voordracht van deze verzen op een verheven toon en de
genreaanduiding geven samen het geheel een middeleeuwse connotatie. Toch
lijkt de gekozen vorm welbeschouwd eigenlijk niet of nauwelijks op die van een
bestaand epos of heldendicht. Het Kiekerjan-dicht doet nog het meeste denken
aan Germaanse heldenliederen zoals de Edda, vanwege de inhoud (een inheemse
held) en een soort van heffingenvers dat het een galopperend ritme geeft. Maar
het grote verschil in lengte en het geheel ontbreken van handeling, maken het
een geval apart. Met het klassieke en bijbelse epos heeft het al helemaal niets te
maken. 11 De komiek heeft zijn fantasie de vrije loop gelaten. En wat maakt het
uit? De genreaanduiding, de manier van voordragen en de inhoud doen hun
werk. Wie het nog niet wist: dit is nou een heldendicht.
Behalve dat Kiekerjan een fabelparodie is waarin een pseudo-heldendicht is
opgenomen, kan de vertelling zelf ook als een heldendicht worden beschouwd,
zij het één in proza. En de centrale held is… een vogelverschrikker. Hier wordt
eveneens het humoristische procedé van de omkering optimaal uitgebuit:
ondanks zijn grote roem en verdiensten als vogelverschrikker is Kiekerjan
levenloos en machteloos als het erop aankomt. Een zak hooi, niet meer en niet
minder. De naam Kiekerjan klinkt al niet erg heroïsch, het wordt er niet beter op
als je weet dat dit in sommige Brabantse dialecten ‘Kippen-Jan’ moet betekenen.