jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
gelisten, een bloemlezing uit de ‘Schriftoverdenkingen’ (zoals te lezen op www.dbnl.org/tekst/schi-
008prof01_01/schi008prof01_01_0062.htm) zagen de schriftgeleerden de vergelijking met
slang of adder niet per se als iets negatiefs: ze gingen ervan uit dat hun logica en redeneervermogen
listig moest zijn als de slang, en dus even ongrijpbaar… als de demonische Boorman?
22 Ik citeer uit de Willibrordvertaling, Katholieke Bijbelstichting (Boxtel, 1978, in Vlaanderen
verspreid door de Vlaamse Bijbelstichting).
23 Vergelijkbaar: Marcus, 14, 66-72; Lucas, 22, 55-62; Johannes, 18, 17 en 25-27.
24 En wel niet uit het lijdensverhaal, maar toch Bijbels: als neef Jan de meid om kaas stuurt,
wordt er direct gereageerd: ‘En hij riep niet in de woestijn’ (HB, p. 374 en Jesaja, 40, 3). In het
latere werk van Elsschot komen wel meer bijbelse uitdrukkingen voor. In Het Dwaallicht (Elsschots
laatste werk) is dat heel opvallend, ook buiten de discussie over het geloof (‘Verloochend
heb ik u niet’ (p. 720), ‘De wil des heren is immers ondoorgrondelijk’ (p. 722)). Net als in Het
Been ‘je hebt toch ook al van dat kalf gehoord?’ (p. 377) komt het Gouden Kalf voor in De
Leeuwentemmer (p. 601). Pensioen eindigt dan weer met ‘zoals Prediker gezegd heeft, jongen, er
is voor alles een tijd.’ (p. 653, en Prediker, 3, 1).
25 Een zaak die Boorman overigens later zelf afsluit, en met succes. Nadat Laarmans zijn contract
heeft teruggestuurd naar Boorman, wordt hij klerk op de scheepstimmerwerf, en net als al
zijn collega’s heeft hij een exemplaar van het Wereldtijdschrift in de bus gekregen; hij vermoedt
dat ‘de gehuldigde er werkelijk aan ieder Belgisch gezin een geadresseerd heeft, zijnde dus minstens
een miljoen vijfhonderdduizend exemplaren.’ (HB, p. 409).
26 Die dwingende kracht van de ‘letter’ van het al dan niet geschreven contract of de afspraak
met de misleider is heel typisch. In het verhaal van Loki en de reus bepaalt het contract dat
de muur tegen een bepaalde tijd moet af zijn, en is dat niet het geval, dan vervallen ook alle
andere bepalingen van de afspraak. Boorman maakt er dus een punt van zijn tijdschriften ook
werkelijk af te leveren bij de klanten, anders kan hij geen betaling bedingen, en vandaar dat hij
heel precies uitkient hoe hij de door Lauwereyssen geweigerde zending toch met een vrachtrijder
op het grondgebied van de firma kan krijgen. Het speculeren op de ‘kleine lettertjes’ of het
verkeerd begrijpen ervan komt wel vaker voor in overgeleverde sagen. Een klassiek voorbeeld is
het verhaal van de boer die een schuur nodig heeft. De duivel belooft hem er een te bezorgen
voor het ochtend wordt – voor de haan kraait. Als ’s nachts kabouters, duivels of geesten aan de
slag gaan, vertelt de boer aan zijn vrouw wat er gaande is. De vrouw heeft uiteraard direct door
dat de geheimzinnige man waar de boer een afspraak mee gemaakt heeft, de duivel zelf is en
dat zijn zielenheil dus in het gedrang komt. Als de schuur bijna af is, wekt ze de haan, die dan
iets te vroeg begint te kraaien. Op dat moment verlaten alle werkers de werf. Er blijft een klein
stukje van de schuur onafgewerkt. De schuur kan door mensenhanden niet worden afgewerkt,
en blijft voor eeuwig staan met een klein manco, bijvoorbeeld een dakpan te weinig. Een typisch
voorbeeld is te vinden in: S. Top, De Blauwe Schuur, in: Op verhaal komen, Limburgs sagenboek,
Leuven, 2004, p. 188.
27 ‘Welke Jeanne?’ ‘Zwart […] en dik. En vijf jaar terug’ (HB, p. 380).
28 En ook wel mijn collega F. Franckaert, die zo vriendelijk was per mail met mij een leerzame
discussie te voeren over deze zin, waarvoor dank.
~ 168 ~