jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 22
aan het schaakbord van de wereld, maar in de voorchristelijke polytheïstische
godenwereld is dat niet het geval. In Loki lijkt het negatieve te overwegen, maar
toch helpt hij de andere goden wanneer hij de reus misleidt. Hermes lijkt positiever,
maar hij doodt Argus om Zeus te helpen in alweer een overspelig avontuur:
door Zeus te helpen werkt hij diens eega Hera tegen.
Volgens H. Hyatt leven in de Afro-Amerikaanse cultuur ook relicten voort van
zo’n voorchristelijk polytheïsme, en dus is de ‘duivel’ uit de teksten van Robert
Johnson geen zuivere voorstelling van het kwaad. Het contract waarmee Johnson
zijn ziel aan de duivel verkoopt, betekent dan ook niet dat hij daardoor echt
verdoemd is. Op basis van de teksten van Johnson situeert regisseur Walter Hill
in zijn film Crossroads het pact met de duivel op een kruispunt. Het kruispunt is
uiteraard symbolisch voor de plaats waar keuzes gemaakt moeten worden. Het
is echter niet een weg die zich in tweeën splitst, bijvoorbeeld met een dwingende
keuze tussen goed en kwaad, maar een plaats waar je verschillende kanten
uit kan. Via een kruispunt kan je in een andere wereld (de onderwereld dus)
terechtkomen, en toevallig of niet, ook Hermes is de god van de kruispunten, 17
net als Papa Legba.
Laarmans ondertekent zijn contract met Boorman niet op het kruispunt zelf,
maar in een café ‘om de hoek’, even na hun eerste ontmoeting in een andere
gelegenheid in een zijstraat die Laarmans kiest om zijn mededemonstranten te
ontlopen (L, p. 254 en 255). Ook hier wordt het kiezen in verband gebracht
met een ‘gekozen weg’ in de letterlijke zin van het woord. Maar evenmin als
Legba, Loki of Hermes in de voorchristelijke overlevering past Boorman in een
duidelijke tweedeling tussen goed en kwaad. Voor een vlotte zakenman bestaat
er altijd een alternatieve optie, lijkt het wel. Elsschot maakt er zelfs letterlijk
melding van aan het eind van Lijmen, als Laarmans de laatste termijn moet gaan
incasseren bij de firma Lauwereyssen. Op dat moment stelt Boorman hem een
keuze voor: Laarmans mag de laatste kwitantie geven zonder geld te incasseren
ofwel incasseren voor eigen rekening. Op weg naar de smederij wordt Laarmans
gewaar ‘dat wij met ons drieën waren. Aan mijn rechterhand liep mijn schutsengel,
en links werd ik een donkere gedaante gewaar.’ De zwarte gedaante suggereert
het geld te incasseren en zelf te houden, de engel wijst op ‘een glimlach van dat
half verrotte mens.’ Dat lijkt een mooie invulling van de tweestrijd tussen goed
en kwaad, engel en duivel, uit de monotheïstische godsdiensten. Maar Boorman
past daar niet in, want ‘’t was mij opeens alsof ik een derde stem hoorde, die van
Boorman. Hij zei dat het onzin was, en dat ik zowel de glimlach als het geld
~ 156 ~