jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

~ 117 ~
Tiecelijn 22
der star is. Daarbij wordt de trickster gezien als een symbool voor de mens tijdens
zijn initiatierite, in de over gangsfase tussen kind en volwassene. Sterker, de
trickster staat voor die overgangsfase zelf.
Het is een niemandsland tussen verleden en toekomst, tussen servet en tafellaken,
zouden wij zeggen. Een situatie die haaks op de normale sociale orde staat
met zijn hele statushi ërarchie. Een toestand van ontvankelijkheid als herscheppende
kracht, waarin men transformeert.
Ananse nu is zo’n ‘transformer’ omdat hij tot verschillende werelden behoort.
Hij staat als het ware onder en boven de wet. Dus kan hij het maken om sociale
regels te overtreden door gasten te mishandelen, om te liegen, om met zijn
schoon dochter naar bed te gaan, om biolo gische wetten te negeren, om Nyankopons
verhalen af te troggelen en in het algemeen geen respect te hebben voor
godde lijke krachten.
De trickster een archetype?
Wim Baart, nog steeds de belangrijkste onderzoeker van de Antilliaanse en
Surinaamse Anansitraditie, stuitte bij zijn onderzoek vooral op studies naar de
talloze trick sterverhalen van Noord-Amerikaanse Indianen, zoals die over Raaf
van de Tlingit-indianen aan de kust van Alaska, 27 en was verrast dat die Indiaanse
tricksters zoveel overeenkomst vertonen met Kwaku Ananse.
Maar ook tricksterachtige figu ren uit andere culturen hebben raakvlakken
met Ananse, zoals bijvoorbeeld Reynaert de Vos, Pulcinel la uit de Commedia
dell’Arte, en in diens ver lengde Jan Klaassen en zijn Europese familieleden,
zoals Punch en Judy in Engeland, Polichinelle in Frankrijk, de Poesjenellen in
Antwerpen, Kasperl in Duits land en Kasparek in Tsjechië. Verder Loki uit de
IJs landse Edda-verha len, het Indone si sche dwerg hertje Kantjil, Sací, het bosduveltje
op één been uit Brazilië, de Turkse figuur Nas reddin Hodja. En ook Hermes,
de handige, vindingrijke, dief achtige bemidde laar tussen goden en mensen
uit de Griekse mythologie heeft trick stereigenschap pen.
Met opzet worden bovengenoemde figuren ‘tricksterachtig’ genoemd en
geen tricksters. De meningen zijn verdeeld over de definitie van een trickster,
maar Baart reserveert het predikaat ‘trickster’ vanuit zijn literatuurstudie voor
schelmfiguren die 1. een dier zijn, 2. relaties hebben met het goddelijke of