jg 22 jaarboek 2 - Reynaertgenootschap

Anansesem: religieus en aitiologisch
~ 101 ~
Tiecelijn 22
Dit sleutelverhaal heeft een mythologisch-religieuze basis, maar is ook aitiologisch:
het verklaart iets wat logi scher wijs onverklaar baar is. Veel Anansesem
zijn aitiolo gisch en verte genwoordigen daarmee een wereldbeeld van de mens
die zich staande moet zien te houden temidden van natuurkrachten die sterker
zijn dan hijzelf.
Toen ik in 1988 met drie Surinaamse vrouwen in Ghana was om de Anansesem
in hun oorspronkelijke omgeving te horen, vonden we in dorpen in de jungle
verha len die ‘ver klaarden’ hoe het komt dat gieren altijd op afval azen, waarom
de luipaard gevlekt is, hoe het komt dat ‘s nachts de maan aan de hemel staat en
hoe de wijsheid in de wereld kwam.
De mensen die deze verhalen vertelden waren meestal oud. Jongeren kenden
niet veel verhalen meer; vooral in de stad keken ze liever naar de televisie of
gingen naar de disco. Een gitarist die met ons mee ging, noemde de oude mensen
‘onze orale bibliotheken’. Een 86-jarige blinde ‘orale bibliotheek’ vertelde met
verve het vol gende aitio logische verhaal:
Hoe de yams in de wereld kwamen
‘Eens, lang geleden, leefde Kwaku Ananse met zijn gezin in een dorp.
Alle dorpelingen gingen trouw bij zonsopgang naar hun groentetuin in
het bos, maar Kwaku ging nooit. Hij ging liever een potje dammen of
owari (schelpenspel) spelen. Aso, zijn vrouw, zei: ‘Kwaku, alle mensen
gaan naar hun tuin om voedsel te verbouwen. Waarom ga jij niet?’ Maar
Kwaku antwoordde: ‘Aso, maak je niet druk. Als er eten moet komen,
gebruik ik mijn hersens. Ik zorg wel dat we te eten hebben.’
Toen het voedsel rijp was om geoogst te worden, wist iedereen in het
dorp dat Kwaku Ananse niets verbouwd had. Dus riep hij zijn vrouw
en kinderen bij elkaar: ‘Jullie weten dat we geen voedsel verbouwd hebben
en dat niemand in het dorp ons iets geven zal, dus verhuizen we
naar een andere plaats.’
Zo gezegd, zo gedaan. Kwaku Ananse kocht een doodskist, ging daarmee
het bos in en kwam op de terugweg door zijn vroegere dorp, al
zingend: ‘Ik kom eraan, / ik ga voorbij, / ik kom langs met / mijn vaders
lijk op mijn rug.’ 5
Iedereen kreeg medelijden en riep: ‘O, Kwaku, wat is er met je vader
gebeurd?’