Het dynamische leven met het water - Voet van Oudheusden

het buitendijkse deel van Everdingen, tegenover
de Graaf Huibertlaan. Everstein werd rond 1304
geslecht door de heer van Culemborg. Er was strijd
ontbrand tussen lokale machthebbers over wie de
baas was over de Lek.
Roofbendes
Pais en vree was het evenmin verder westwaarts,
rond het kasteel van Hagestein – al genoemd in 1251
– en de burchten van Vianen: kasteel Op De Bol en,
vanaf de 14 e eeuw, slot Batestein. De kastelen rond
Vianen lagen tegenover het strategisch belangrijke
Vreeswijk, op twee steenworpen van de kruising van
de Lek met de economische levensader van Utrecht,
de Vaartsche Rijn. De Utrechtse gilden bouwden een
fort in Vreeswijk – de Gildenborch – om de doorvaart
naar hun stad te beschermen. Op den duur droegen
de heren van Culemborg, Vianen en andere lokale
heren hun kastelen op aan de gewestelijke machthebbers,
de graaf/hertog van Gelre, de graaf van Holland
en de bisschop van Utrecht. Onderwijl ontpopte
het huidige plangebied zich als een zone van bittere
confrontatie tussen Gelre, Utrecht en Holland. Met
name in 1348 beoorloogden Gelre/Holland en het
Sticht elkaar. In deze onveilige tijden – in 1318 – werd
Culemborg begiftigd met stadsrechten. Het werd
omkranst met muren en grachten. De stad werd zo
ongenaakbaar voor rondtrekkende roofbendes en
vijandelijke troepen. Ongetwijfeld trok ze hierbij
nog profijt van de weidse waterrijke broeken in de
ommelanden. De tegenstellingen in dit onrustige
grensgebied verscherpten nog eens doordat hier een
nieuwe machthebber, de heer van Arkel, vaste voet
wilde krijgen. Dit met de bedoeling om, net als zijn
rivalen, fortuin te vergaren door heffing van tol
langs de Lek. En om zo de basis van zijn macht te
versterken. Vanuit zijn burcht oprijzend in het
Wijdschild bij Gorinchem hield Van Arkel de scheepvaart
in de benedenmond van de Linge en op de
Merwede in een ijzeren greep. Dat had hem bepaald
geen windeieren gelegd.
Torenhoge tol
Vanuit het gebied van de Linge had de heer van Arkel
zijn vorstendom stapje voor stapje noordwaarts uitgebreid.
In 1305 verwierf hij Leerdam, rond het midden
van die eeuw ook gronden bij de Lek. In 1382 verleende
hij stadsrechten aan Leerdam en Hagestein.
Beide stadjes werden omringd door muren en grachten.
Op de kaart ‘Verdediging’ staat het versterkte
Hagestein aangegeven, dat dubbele rechthoekige
grachten kreeg. Aangeduid is ook kasteel Everstein
dat als sterkte van het Land van Arkel herrees. Zoet-
Fragment muur Culemborg
38
cultuurhistorie diefdijk-noord vianen e.o.