Het dynamische leven met het water - Voet van Oudheusden

27
cultuurhistorie diefdijk-noord vianen e.o.
Het verhaal wil dat de heren
van Paveien ’s nacht met een
kaars rondwaren in het Culemborgsche
Veld.
De waterplaag zal ook zijn bevorderd door de bouw
van dwarskaden van nieuwe cope-ontginningen verder
stroomafwaarts. Doordat het land meer drassig
werd, zullen veel akkers hebben plaatsgemaakt voor
weiden, hooilanden en grienden. Waarschijnlijk is in
deze natte tijd op nogal wat percelen het aantal greppels
fiks uitgebreid en zijn de tussen de greppels
gelegen wallen met de uitgegraven grond opgehoogd.
De waterplaag werd tenslotte fataal voor meerdere
intussen gestichte ontginningsgehuchten. Een ervan
was Paveien in het Culemborgse Veld. Het dorpje
ging als een nachtkaars uit. Nog vóór 1210 – zo’n
eeuw na haar stichting – schijnt de kerk van Paveien
te zijn overgebracht naar Lanxmeer. Paveien werd
letterlijk een godverlaten oord. Verder westwaarts
moet de wispelturige Lek het lot van het ontginningskerkje
van Autena en misschien hierbij staande
huizen hebben bezegeld. Het kerkje verhief zich
wellicht op het complex stroomgordels van Autena/
Tienhoven, even ten zuiden van Everdingen.
Het bedehuis van Autena moet vóór 1225 zijn verdwenen
door overstroming. De themakaarten
‘Waterstaat’ en ‘Economie’ laten het vermoeden uitkomen
dat het in de stroombaan stond van het Lekwater
dat ooit via het lage Zeisdal in Goilberdingen
landwaarts moet hebben gestroomd.
Stalkaars
De komst van een samenhangende bedijking langs
Lek en Linge in de 13 e eeuw gaf maar beperkt voordeel
voor het lagere cultuurland. Door de bedijking
– het is al uitgelegd – kregen overstromingen een
verwoestend karakter.Als dijken doorbraken bulderde
opeens een cascade van water en ijs landwaarts, ont-
stonden overstromingen die grote schade konden
aanrichten. Tot overmaat van ramp werden de kaden
van de cope-ontginningen tussen Everdingen en
Leerdam uitgebouwd tot een dwarsdijk van de Vijfheerenlanden
en de Alblasserwaard: de Diefdijk.
Door de opstuwende werking van de binnendijk
stond het land aan de Gelderse kant dikwijls blank.
Verschillende ontginningsgehuchten die al kampten
met wateroverlast werden nu geheel of grotendeels
verlaten zoals Prijs en Paveien. Een lage heuvel in het
veld zou nog de plek van het Paveiense kerkhof aanwijzen.
Het verhaal wil dat hier ’s nachts de ‘graven
van Paveien’ ronddolen, met een stalkaars in hun
hand. Ook in ontginningspolders als Rietveld, Voorkoop
en Lanxmeer lichtte het gros van de bewoners
zijn hielen. Velen weken uit naar de hoge gronden in
het noorden van Lanxmeer. Hier zou de Culemborgse
Nieuwstad ontstaan, met ommuring en
gracht. Eeuwenlang vormde ze het agrarische hart
van Culemborg, waar boerderijen en hooibergen het
beeld bepaalden.