Het dynamische leven met het water - Voet van Oudheusden

sen Neder-Rijn/Lek en Waal/Merwede waren gesloten.
Tot dan toe kon het rivierwater nog op natuurlijke
wijze naar de komgronden stromen, al in de
bovendelen van de Rijndelta, in de Betuwe. Het
werkte zich daarna via een reeks van laagten westwaarts,
benutte of forceerde openingen in natuurlijke
hoogten, werd daarbij misschien nog een
handje geholpen door de mens. Belaagd door water
uit de stroomopwaarts gelegen kommen en vanuit
de nabije Lek en Linge, moeten de uitgestrekte lage
gronden van het plangebied om de haverklap hebben
blootgestaan aan overstromingen. De cultivering
van deze laagten vroeg dan ook van meet af aan
om watermanagement van de bovenste plank. Een
andere werkwijze werd nu gevolgd dan rond de dorpen
op de brede stroomruggen eerder. Ditmaal werden
bij het ontginnen direct al polders gevormd, en
wel door de bouw van zij-, voor- en achterkaden. Zo
ontstond langs de noordrand van het plangebied een
keten van die ontginningspolders. Doordat hun
kaden aan de rivierzijde op elkaar waren aangesloten,
waren ook de laagten en geulen in en tussen de
stroomruggen afgedamd geraakt. Zo was een samenhangende
bekading langs de Lek ontstaan. Die bekading
werd in een volgende fase uitgebouwd tot een
dijk, de Lekdijk.
Oudhoevig land
Een voorbeeld van die aanpak is de polder Goilberdingen.
Oude kaarten laten zien dat de verkaveling
van die polder de aangrenzende uiterwaarden in
loopt. Dat wijst erop dat de verkaveling ouder is dan
de dijk en deze is teruggelegd. Uit de archeologische
verwachtingskaart van Culemborg (zie hiernaast)
blijkt dat Goilberdingen deels is aangelegd op het
weggespoelde deel van de stroomgordel van Redichem.
Goilberdingen bestond al vóór de 13 e eeuw.
Vóór het ontstaan van die polder moet in het gat in
de stroomgordel voor de hooggewassen Lek nog de
weg hebben opengelegen naar de komlaagten rond
de huidige Waai, in het midden van het plangebied.
Later, wellicht nog in de Middeleeuwen, moest ook
de (teruggelegde) dijk van Goilberdingen het ontgelden.
Hij werd dan ook ‘Quaden dijck’ gedoopt. De
dijkkronkels – inlagen – ten westen van Culemborg
getuigen nog van doorbraken in die dijk en van dijkherstel.
Minder opvallend zijn de sporen van watergeweld
bij de Goilberdingerwaard. Hier moet de dijk
over grote afstand landinwaarts zijn verhuisd. Uit de
themakaart is op te maken dat het buitengedijkte
deel van Goilberdingen oudhoevig land vormt. Dit
kan eeuwenoude sporen van bewoning, cultivering
en waterbeheersing bevatten. Mogelijk vormde de
zomerdam ooit onderdeel van de middeleeuwse
bekading van Goilberdingen en Everdingen.
Archeologische Verwachtingskaart
Gemeente Culemborg,
bron raap, rapport 1438 kaartbijlage
1
12
cultuurhistorie diefdijk-noord vianen e.o.