Shodoka Het lied van het onmiddellijke ontwaken ... - zenantwerpen

Inleiding
Shodoka
Het lied van het onmiddellijke ontwaken
van
Yoka Daishi
Yoka Daishi (665-713) was een bijzonder getalenteerde Chinese monnik. Hij
had allerlei wegen beoefend, veel gestudeerd, maar voelde dat er hem nog
iets ontsnapte. Hij had gehoord over het bijzondere onderricht van de zesde
zenpatriarch, meester Eno (Hui-neng) op de berg Sokei, dus trok hij erheen.
Normaalgezien kom je als monnik een beetje beleefd zo’n klooster binnen,
maar Yoka stevende meteen op de oude meester af. Eno vroeg hem
zachtjes waarom hij zich zo verwaand gedroeg.
Yoka zei: “Leven-en-dood is een serieuze zaak, de vergankelijkheid is
snel.”
Eno antwoordde: “Waarom verwezenlijk je de geboorteloosheid van de
dingen en begrijp je niet dat er geen snelheid is?”
Yoka zei: “Verwezenlijking wordt zelf niet geboren, begrip heeft eigenlijk
geen snelheid!”
Eno zei: “Inderdaad, inderdaad.”
Daarop boog Yoka en betuigde Eno alle eer.
Een typisch bizar zenverhaal, lijkt het. Maar het toont ons heel mooi wat
we te doen hebben als we in onze vaart, ons enthousiasme, uit de bocht
vliegen en de weg missen. Yoka’s spirituele gedrevenheid was verworden
tot arrogantie en haast. Hij wilde zijn tijd niet verbeuzelen met idiote
beleefdheidsregels die hem niet meteen vooruithielpen in zijn zoektocht
naar de bevrijding uit samsara (‘leven en dood’).
Eno had hem meteen kunnen laten buitengooien, maar in plaats daarvan
vertoonde hij precies datgene waar het Yoka aan ontbrak: geduld en
vrijgevigheid, misschien wel de twee belangrijkste aspecten van wat in de
zen robashin heet: de geest van de grootmoeder, die met een kritische
maar altijd liefdevolle blik naar de stommiteiten van de wereld kijkt.
Vandaag heet dat emotionele intelligentie, of ‘meer in je zijn dan in je doen
zitten’, in de zen heet dat robashin. Zelfs al gebruiken zenmeesters soms
grove uitspraken, ze kijken naar elke mens alsof het om één van hun eigen
kleinkinderen gaat dat in een zandbak aan het spelen is en af en toe iets te
veel opgaat in zijn spel. Een korte ingreep kan nodig zijn om even tot de
bredere realiteit te ontwaken, maar van een veroordeling of persoonlijke
afkeer is geen spoor. Dat vind ik altijd bijzonder indrukwekkend aan echte
zenleraren: hoe fel ze ook kunnen zijn, zodra je opkijkt uit je zandbakje
worden ze meteen weer helemaal een goedmoedig grootje.
En vanuit die goedmoedigheid word je gestimuleerd om zelf even te
kijken, weg van het rechte dunne lijntje van je project, de wijde wereld in.
Of zoals Yoka veel later in zijn eigen Shodoka (dat bijna een handboek is
voor gehaaste ego’s) zou schrijven:
Oordeel niet over de grootsheid
van de blauwe hemel,
als je door een strohalm kijkt.
Als Eno Yoka aanraadt om ‘de geboorteloosheid te verwezenlijken’ gaat
het precies daarover: de compleet omsamenvatbare aard van ons leven en
de wereld. Het kan praktisch zijn om de wereld eventjes te ordenen in

doelen en middelen daartoe en hindernissen daarvoor, maar als we
daarmee de wereld, ons leven of ons geluk denken te zien, levert ons dat
niet veel meer op dan uitputting en ergernis. Yoka was zo gehaast om tot
de essentie van het leven te ontwaken, dat hij niet in staat was om die
essentie hier en nu, in een vriendelijk gebaar te zoeken. Dat leek enkel
tijdverlies. Maar als hij door toedoen van Eno’s grootmoederlijke
vriendelijkheid opent, ziet hij plots dat het leven helemaal niet gelijk staat
aan een vaart naar een doel. Onze geest staat op elk moment totaal tot
onze beschikking. Daarvoor volstaat het om een kijkje te nemen in het
vaartloze hier en nu, of zoals Eno zegt, in ‘de geboorteloosheid’.
(Uit: Tom Hannes: Er zit een konijn achter het stuur, Witsand 2009)
Het lied van het onmiddellijke ontwaken
Beste vriend, zie je
deze verlichte mens niet
die gestopt is met studeren
en zonder moeite leeft?
Hij probeert zich niet
van illusies te ontdoen
of de waarheid te vinden.
De ware natuur van onze onwetendheid
is de boeddhanatuur,
ons leeg en illusoir lichaam
het lichaam van Boeddha dharmakaya.[ii]
Begrijpen we het lichaam
van de Boeddha ten volle,
dan is er niets meer.
De oorspronkelijke bron
van onze eigen natuur
is de zuivere en ware Boeddha.
De zwevende wolken van de vijf skandha’s[iii]
komen en gaan langs de hemel.
Het schuim van de drie vergiften[iv]
verschijnt en verdwijnt op de oceaan.
Als we de werkelijkheid begrijpen,
bestaat voor ons
noch mens noch wet meer.
Ogenblikkelijk wordt het slechte karma,
het karma van de hel,
vernietigd.
Als ik je met valse woorden bedrieg,
moge mijn tong dan als straf
voor eeuwig uitgerukt worden.
Als je plotseling, op dit moment,
de zen van de Boeddha verwezenlijkt,
verwezenlijken de zes paramita’s
en de tienduizend oefeningen
zich ten volle in je lichaam.

In onze droom bestaan
de zes illusoire paden[v] duidelijk.
Maar wanneer we wakker worden
bestaat er niets meer,
zelfs niet de tienduizend verschijnselen.
Er bestaat geen fout, geen geluk,
geen verlies, geen winst.
In de vrede van deze absolute voltooiing
moeten we nergens naar streven.
Sinds de oorsprong
heeft men nooit het opgehoopte stof
van de spiegel geveegd,
maar vandaag
moet men er absoluut
de schittering van zien.
Wat is het niet-bedachte?
Wat is het ongeborene?
Als het ongeborene werkelijk bestaat,
kan het ook niet geboren worden.
Vraag een marionet
of het doeltreffend is
verdiensten te verwerven
om de Boeddha te vinden.
Geef de vier elementen op
en probeer ze niet meer te grijpen.
Drink en eet naar believen
in absolute vrede en voltooiing.
Alle verschijnselen zijn vergankelijk, alles is leegte.
Dat is precies de grote en volledige
verlichting van de Boeddha.
Een precieze leer en de hoogste dimensie
is het symbool van de ware monnik.
Als één persoon het niet eens is,
openbaart de leer zich vanzelf.
Want het is een boeddhakwaliteit
om meteen de wortels af te snijden.
We kunnen dat niet doen
en tegelijkertijd
de bladeren verzamelen en de takken zoeken.
De mensen kennen
de kostbare mani-parel[vi] niet.
Maar iedereen bezit
deze schat van de Tathagata, [vii]
diep verborgen
in het alaya-bewustzijn.[viii]
De mysterieuze actie
van de zes zintuigen[ix]

is tegelijkertijd leeg en niet leeg.
De lichtkrans van een parel
behoort tot de wereld van de verschijnselen
en behoort er tegelijkertijd niet toe.
Door onze vijf visies[x] te zuiveren
kunnen we de vijf machten[xi] verwerven.
Alleen door de beoefening
kunnen we dat begrijpen.
Het inbeelden is moeilijk!
Het is niet moeilijk om de vorm
in de spiegel te zien,
maar er is geen manier om de maan
in het stromende water te vangen.
We gaan altijd alleen.
We stappen altijd alleen.
Op de weg van nirvana
spelen alleen
de verwezenlijkten samen.
De melodie van zijn leven is klassiek,
zijn geest is zuiver en zijn houding
van nature edel.
Zijn wangen zijn ingevallen,
zijn jukbeenderen sterk.
Niemand schenkt aandacht aan hem.
De zoon van Shakya[xii]
is gekend om zijn armoede.
In werkelijkheid is zijn verschijning arm,
maar zijn geest kent geen armoede.
Hij is arm en dus gewoonlijk
gekleed in lompen,
maar hij bezit de Weg en bewaart
deze onschatbare rijkdom diep in zijn geest.
En zelfs als we er gebruik van maken,
raakt deze onschatbare rijkdom nooit uitgeput.
Hij kan er iedereen dus, bij iedere gelegenheid,
zonder enige spaarzaamheid,
eeuwig van laten genieten.
De drie lichamen en de vier wijsheden worden
ten volle in zijn lichaam verwezenlijkt.
De acht satori’s en de zes bovennatuurlijke krachten
staan in de basis van zijn geest gedrukt. [xiii]
De superieure mens heeft in één keer
een totaal begrip.
De middelmatige of inferieure mens
hoort wel veel, maar gelooft in weinig
en heeft de diepe waarheid niet.
Werp zelf de lompen af
die de schat verbergen.
Ga tegenover anderen
niet prat op je toewijding.

Aanvaard kritiek en onderwerp je
aan de laster van de anderen.
Uiteindelijk vermoeien ze zichzelf
alsof ze de hemel met een toorts
in brand willen steken.
Wanneer je ernaar luistert
is het alsof je zachte nectar drinkt.
Hij lost onmiddellijk op
en gaat het mysterie binnen.
Als je begrijpt dat harde woorden
verdiensten worden,
dan worden ze voor jou
een meester van de Weg.
Als je door kritiek niet ontwaakt
voorbij de idee van vriend of vijand,
hoe verwezenlijk je dan de oneindige krachten
van het mededogen en de doorzetting?
Als je de oorsprong, het principe volmaakt begrijpt,
zul je het perfect kunnen onderrichten.
Zazen en wijsheid zullen volledig versmelten
zonder enkel op de leegte te blijven.
Niet ik alleen heb nu het begrip.
Zoals de zandkorrels van de Ganges,
hebben de ontelbare boeddha’s dezelfde essentie.
De leer van de niet-vrees
is als het brullen van de leeuw.
Het verbrijzelt de hersenen
van honderd dieren die het horen.
Ondanks zijn kracht verliest de olifant[xvii] zijn waardigheid.
Enkel de hemeldraak[xviii]beluistert deze stem tevreden.
Ik heb oceanen en meren overgestoken,
Ik ben langs bergen en rivieren gegaan,
ik heb de meesters bezocht,
ik heb de Wegen gezocht, ik heb zazen beoefend.
En sinds ik de Weg van de berg Sokei[xix] vond,
weet ik dat geboorte en dood niet verschillen.
Lopen is ook zen,
zitten is ook zen.
Of we nu praten of stil zijn,
of we nu bewegen of onbeweeglijk zijn,
het lichaam blijft steeds vredig.
Zelfs tegenover een zwaard
blijft de geest kalm.
Zelfs tegenover gif
blijft de geest onverstoorbaar.
Mijn Meester ontmoette de Boeddha Nento
en lang geleden werd hij Ninniku-sen.[xx]
We moeten vele malen leven
en ontelbare keren sterven.

Leven en dood volgen elkaar
onophoudelijk tot in de eeuwigheid op.
Vanuit het onmiddellijke besef
van de geboorteloosheid
is het niet meer nodig
ons te verheugen of ons te kwellen
om eerbewijzen of schande.
Je diep terugtrekken in de bergen,
leven in een kluizenaarshutje,
gezeten onder een grote den,
kalm en rustig zazen beoefenen, vredig en gelukkig,
in de verblijfplaats van de kluizenaarmonnik.
Eenvoudig en sereen leven, waarachtige schoonheid.
Als je ontwaakt en begrijpt,
is het niet meer nodig
vergeefse inspanningen te doen:
niets behoort tot de orde
van het beperkte onderricht.
Giften doen met een doel
kan het geluk opleveren
van in de hemel herboren te worden,
maar het is alsof je een pijl
naar de hemel schiet.
Wanneer de kracht van de pijl uitgeput is,
valt hij terug op de grond,
en wordt het de bron van
ongunstig toekomstig karma.
Dit is helemaal iets anders dan
aan de poort van de onbeweeglijke werkelijkheid te staan,
waarlangs we ogenblikkelijk binnengaan
in de dimensie van de Boeddha.
Enkel de oorspronkelijke wortel grijpen,
je niet met de takken bezighouden,
is alsof je de weerspiegeling van de maan
in een zuiver juweel vangt.
Nu ken ik de schat van de ware vrijheid,
die onuitputtelijk is,
niet alleen voor mij,
maar ook voor de anderen.
De maan schijnt op het water van de rivier,
de wind waait door de bomen:
de frisse en zuivere schaduw van de lange nacht.
Waarom is dat?
De schat van de voorschriften van de Boeddhanatuur
is in onze geest gedrukt.
Mist en dauw, regen en nevel
zijn het monnikskleed dat ons lichaam kleedt.

De kom van de monnik om de draak te roepen [xxii]
en de staf om de tijger op afstand te houden.[xxiii]
De metalen ringen op het einde van de stok klinken helder.
Kom en stok moeten niet beschouwd worden
in hun eenvoudige materiële vorm.
Ze betekenen het spoor van de Boeddha intiem volgen
en symboliseren zijn waardevolle staf.
De waarheid niet zoeken,
de illusies niet afsnijden.
Want ik begrijp duidelijk
dat deze twee elementen
leeg en vormeloos zijn.
Het vormeloze is leeg noch niet-leeg,
het is de ware vorm van de Boeddha.
De spiegel van de geest is zuiver
en niets komt hem verduisteren.
Door zijn zuiverheid en zijn helderheid,
weerkaatst hij het hele heelal.
De duizenden verschijnselen
worden in de spiegel weerkaatst.
Dit volmaakte juweel heeft geen buiten of binnen.
De ware vrijheid van de leegte
drijft de relatie van oorzaak en gevolg uit,
alles is dan in volmaakte verwarring en wanorde
en leidt tot een vreselijke catastrofe.
De dingen loslaten om alleen nog de leegte te bewaren,
is ook een ernstige ziekte.
Het is alsof je in het vuur springt
om niet in het water te vallen.
De illusies willen opgeven
om niets dan de waarheid te bewaren
is discriminatie, kunstmatig en nabootsing.
Wanneer een mens alleen de Weg volgt
en dat niet weet,
is hij als iemand die een dief adopteert
om er zijn zoon van te maken.
We verspillen de schat van de dharma
en verliezen zijn verdiensten.
Het bewustzijn van de geest is er de oorzaak van,
de zenschool lost dit verstand dan ook op.
Onmiddellijk binnengaan
in de verlichting van de geboorteloosheid,
dàt is de kracht van de ware vrijheid.
De echte mens grijpt het zwaard van de wijsheid,
de gescherpte punt van de wijsheid,
de vlam zo krachtig als diamant.
Dit zwaard is in staat de geest
van alle verkeerde begrippen te breken,
maar het kan net zo goed
alle demonen bij verrassing slaan.
Het onderricht van de Boeddha

is als de stem van de donder,
het gedreun van de wet,
het geroffel van de trom.
Het verspreidt een wolk van mededogen
en een nectar zoet als honing.
De sporen van de draak en de olifant
reiken overal, zonder beperkingen,
zodat alle mensen,
zelfs zij die een dogmatisch verlichting hebben
of een satori verkregen door boekenkennis,
kunnen ontwaken en door dit onderricht
het echte satori vinden.
Op de sneeuwbergen van de Himalaya
schiet enkel zuiver ongemengd gras op.
Het geeft exclusief
de essentie van de smaak
en deze smaak bewaar ik altijd.
Eén enkele natuur bevat alle naturen.
Eén enkel ding bevat alle dingen volledig.
Eén enkele maan wordt in het water weerspiegeld.
Alle weerspiegelingen van de maan
zijn afkomstig van één maan.
Het spirituele lichaam van alle boeddha’s
komt in mijn natuur binnen.
Mijn natuur harmonieert met de geest van de Thatagata.
Eén wijsheid omvat alle wijsheden volkomen.
Er is geen vorm, geen bewustzijn,
geen actie van het karma.
Gedurende één enkel ogenblik
worden 84.000 verschijnselen geschapen.
In een één enkel ogenblik
is de eeuwigheid voltooid.
De maten zijn geen maat.
Hoe kunnen we in overeenstemming
met onze ware natuur zijn?
Niet bekritiseren, niet loven.
Ons lichaam is als de hemel.
Er zijn geen beperkingen.
Als je de plaats waar je bent
niet verlaat, blijf je kalm.
Als je probeert te begrijpen,
zul je je realiseren
dat je niet kan begrijpen,
verkrijgen of verwerpen.
Wat je niet kunt bekomen,
zul je onbewust bekomen.
Wanneer je stil bent, praat je.
Wanneer je praat, ben je stil.
Wanneer de grote poort van de vrijgevigheid
open is, zijn er geen hindernissen meer.
Als iemand me vraagt

tot welke religie ik behoor,
antwoord ik:
de kracht van Maka Hannya.[xxiv]
Wat is het goede, wat is het kwade?
De mensen kunnen het niet weten.
Wat gaat in de goede richting
en wat tegen de stroom in?
Dat kan zelfs de hemel niet uitmaken.
Vroeger heb ik lang geoefend en gestudeerd.
Het zijn geen loze woorden of leugens.
Hier draag ik het vaandel van de wet
en vestig ik de ware religie.
De waarachtige en heilige lijn van de Boeddha
zet zich voort door de monnik van de berg Sokei.
Mahakashyapa gaf als eerste
de lamp, de fakkel, door.[xxv]
Sindsdien telt de geschiedenis
achtentwintig generaties
onder de Indische hemel.
Door de weg van de oceanen
bereikte de zen deze aarde.
Bodhidharma[xxvi]was er de grondlegger van.
Zes beroemde generaties volgden hem op
en gaven het kleed door.
Voortaan zullen in de toekomstige generaties
degenen die Weg van de zen zullen ontvangen
talrijk zijn.
De waarheid van de zen
heeft geen verdediging nodig.
Van dezelfde oorsprong als de illusies
is ook zij leegte.
Maar als de twee gezichtspunten van
bestaan of niet-bestaan opgegeven worden,
wordt niet-leegte zelf leegte.
De twintig poorten van de leegte
hebben geen bestaan.
De unieke natuur van de Tathagata’s
is oorspronkelijk identiek voor alle dingen.
De geest is de wortel, de dharma het stof.
Ze zijn beiden als weerkaatsingen in een spiegel.
Wanneer we dit stof weggenomen hebben,
schittert het licht weer.
Geest en dharma zijn volledig verdwenen
en dus is onze natuur authentiek.
Helaas wordt dit tijdperk gekenmerkt
door een verval van de dharma.
De mensen zijn nog nauwelijks gelukkig.
Het is moeilijk hen te leiden.
Ze staan ver van de wijsheid,
van de heiligheid,
en storten zich in verkeerde begrippen.
De demonen zijn sterk, de dharma is zwak,

en de schadelijke haat verspreidt zich overal.
Ze kunnen luisteren naar de leer van de poort
van het echte onderricht van de Boeddha,
maar helaas verwerpen ze het
en smijten het als een dakpan
in duizend stukken neer,
en ze kunnen er de oorspronkelijke vorm niet meer van vinden.
De handeling komt voort uit de geest,
de ziekte komt voort uit het lichaam.
Je hoeft dan ook tegenover anderen
geen enkele wrok te voelen
Als je jezelf geen onbeperkt karma
op de hals wilt halen,
geef dan geen kritiek op het wiel
van de dharma van Boeddha.
In het sandelwoud
groeit geen enkele andere boom.
Enkel de leeuwen leven
in dit diepe, dichte, stille bos.
En overal in dit rustige bos
amuseren de leeuwen zich vrij.
Alle dieren op de aarde
en alle vogels in de lucht
zijn ver weg gevlucht.
Enkel de welpen lopen
in het gevolg van de leeuw.
Nauwelijks drie jaar oud
kunnen ze al brullen.
En zelfs als de jakhalzen deze leeuwen,
de koningen van de dharma, willen imiteren,
zullen ze niet kunnen verhinderen
dat de tienduizend demonen hun muil vrij openen.
Het waarachtige onderricht kan
door het menselijk verstand
niet gegrepen worden.
Maar als je twijfels hebt,
als je het niet begrijpt,
kun je er gerust
met mij over praten.
Dit is geen opinie die voortkomt
uit mijn dogmatisme.
Ik hoop enkel dat onze beoefening
niet vervalt in de twee extremen
van ontkenning en bevestiging.
Het negatieve is niet negatief, neen niet neen.
Het positieve is niet positief, ja niet ja.
Als we ons hierin een haarbreedte vergissen,
raken we er duizend mijl van verwijderd.
Wanneer het ja is, kan zelfs de dochter van de draak
ogenblikkelijk Boeddha worden.[xxvii]
Wanneer het nee is, kan zelfs de jonge monnik Zensho[xxviii]

tijdens zijn leven in de hel vallen.
Ikzelf heb sinds mijn jeugd kennis vergaard,
de teksten en hun commentaren bestudeerd,
ook de soetra’s.
Ik heb nagedacht over namen en vormen,
maar kende geen rust in die studies.
Want het is al even vergeefs
als in de oceaan willen springen
om er de zandkorrels te tellen.
De Boeddha verweet het me terecht,
want, uiteindelijk, welk nut heeft het
de schat van anderen te tellen?
Nu zie ik goed dat, tot vandaag,
ik, zwervende monnik,
tevergeefs geoefend heb,
en gedurende lange jaren
op slechte wegen rondgedwaald heb.
Doordat mijn natuur weinig verlicht is,
heb ik me vergist en heb ik niets begrepen.
Ik kon dan ook geen toegang krijgen
tot het ware onderricht van de Boeddha.
De hinayana is helemaal gewijd aan de Weg.
maar de universele liefde blijft in gebreke.
Intelligentie en kennis missen de diepe wijsheid.[xxix]
Ze zijn dom en kinderachtig,
degenen die in hun lege vuist
of op het topje van hun vinger
een valse realiteit scheppen.
Ze bereiken niets omdat ze de vinger
die naar de maan wijst voor de maan aanzien.
Vrijwillig vermengen en verwarren ze
de objectieve en subjectieve wereld.
De mens die alle aspecten omhelst, is Boeddha.
Hij kan dan werkelijk Kanjizai[xxx] genoemd worden.
Wanneer de verlichting gerealiseerd wordt,
wordt het oorspronkelijke karma leegte.
Anders zouden we onze schulden moeten betalen.
We hebben honger en zelfs
aan een vorstelijke tafel eten we niet.
We zijn ziek en zelfs
als we de koning van de dokters tegenkomen,
volgen we zijn remedie niet.
Hoe zullen we dan kunnen genezen?
In de wereld van verlangens
kunnen we de zen beoefenen
door de macht van de wijsheid.
Als de lotus uit het vuur groeit,
kan hij nooit vernietigd worden.
Yuse heeft één van de belangrijkste

voorschriften overtreden,
maar hij verkreeg nadien
het satori van de niet-geboorte.
Op dat moment werd hij Boeddha
en nu bestaat hij nog.[xxxi]
Het onderricht dat op
het brullen van de leeuw lijkt,
kent geen angst.
Erbarmelijk,
al deze domme en verwarde geesten!
Ze zien in dat de voorschriften breken
een belemmering voor de verlichting is,
maar ontdekken het geheim van de essentie
van het onderricht van de Boeddha niet.
Twee monniken overtraden
het voorschrift van de kuisheid
en begingen een misdaad.
De leer van Upali deed
hun wroeging enkel toenemen.
Maar de grote Vimalakirti
veegde hun twijfel ogenblikkelijk weg,
zo snel als sneeuw en ijs
smelten voor de zon.[xxxii]
De mysterieuze kracht van de verlichting
heeft prachtige effecten, zo talrijk
als de zandkorrels van de Ganges.
Waarom zouden we de moeite besparen
haar de vier offerandes te doen?
Tienduizend goudstukken zijn
daarbij vergeleken niets.
Zelfs als we onze beenderen tot poeder
zouden moeten malen
of ons lichaam in stukken hakken,
zou dat nog niet volstaan
om haar te danken.
Een enkel juist woord
overstijgt tien miljard woorden.
Hij is de koning van de dharma,
hij is de hoogste.
Alle boeddha’s, die zo talrijk zijn
als de zandkorrels van de Ganges,
getuigen ervan.
Nu weet ik wat de mani-parel is,
en al diegenen die het
met vertrouwen ontvangen
kunnen de koning van de dharma zijn.
Er is niets te vinden
in de wereld van satori,
er is geen mens en zelfs geen boeddha.
De ontelbare universa zelf
zijn als luchtbellen in de oceaan.
Alle wijzen en eerbiedwaardigen

zijn als bliksems aan de hemel.
Zelfs als een grote metalen cirkel[xxxiii]
boven mijn hoofd begint te draaien
blijft de helderheid van de wijsheid van zazen er zijn.
Zelfs als de zon verkilt of de maan opwarmt,
blijft de ware leer, ondanks talrijke demonen, onvernietigbaar.
De olifantenkoets gaat traag vooruit op de weg.
Hoe zou de sprinkhaan zijn wielen
de doortocht kunnen weigeren?
De grote olifant speelt niet
op het pad van de kleine konijnen.
Een groot satori overstijgt
de kleine eerbewijzen.
Oordeel niet over de grootsheid
van de blauwe hemel,
als je er door een strohalm naar kijkt.
Beste vriend, als je het nog niet begrijpt,
zal ik je nu dieper versterken.
[ii] Dharmakaya: ‘Het lichaam van de werkelijkheid’. De universele essentie die in
alle verschijnselen gelijk is.
[iii] Skandha’s: de vijf ‘groepen’ die volgens de analyse van de Boeddha onze
persoonlijkheid opmaken: het lichaam, de gewaarwording, de waarneming, de
hersenspinsels en intenties, en het bewustzijn. Er is in die vijf niets blijvends te
vinden en er is ook geen eeuwig zelf achter die vijf groepen te vinden.
[iv] ‘Drie vergiften’: begeerte, haat en onwetendheid. De drie oorzaken van het
lijden.
[v] De zes paden: volgens de Indische teksten de zes toestanden van
wedergeboorte, in de zen doorgaans beschouwd als zes psychische toestanden die
we van moment tot moment doormaken:
hel: acute pijn, conflict;
gaki: ‘de hongerige geest’ of frustratie, compensatiedriften;
dier: stompzinnige monotonie, leven in een schulp of een leven herleid tot
basisdriften;
asura: ‘de strijdende goden’, de teostand van competitie of overdreven
doelgerichtheid;
mensen: de wereld van het ego, opgebouwd uit oordelen en angsten voor
oordelen;
deva: een extatische toestand, de roes van de gelukzlaigheid.
[vi] Mani-parel: legendarische Chinese parel die alle verlangens van zijn bezitter
verjaagt. Soms gebruikt als symbool voor het ontwaken of de Boeddhanatuur.
[vii] Tathagata: Lett.: ‘de aldus-gegane’. Een aanspreektitel voor een Boeddha, die
in de zoheid van de dingen leeft.
[viii] Alayabewustzijn, of ‘opslagplaats’-bewustijn. Volgens een van de
boeddhistische psychologieën (yogacara) een bewustzijn dieper dan het alledaagse,

waarin alle zaden van het karma verzameld worden en zo het kader vormt voor een
individueel bestaan.
[ix] De zes zintuigen: de ogen, de oren, de neus, de tong, het lichaam en het
bewustzijn.
[x] De vijf visies: de verlichte visie (waarmee we onze eigen oorspronkelijke natuur
zien); de visie van de waarheid; de visie van de wijsheid; de kosmische visie (het
oog dat alles ziet) en de fysische visie. Ze staan voor vijf manieren om naar de
wereld te beschouwen.
[xi] De vijf machten: de macht van de Boeddha, geloof, inspanning, concentratie en
wijsheid. Vijf deugden die van belang zijn om tot een diepe praktijk te komen.
[xii] Zoon van Shakya: volgeling van Boeddha Shakyamuni.
[xiii] De drie lichamen, de vier wijsheiden, de acht satori’s en de zes
bovennatuurlijke krachten zijn klassieke onderverdelingen in het boeddhisme, die
proberen om een zekere orde te scheppen in mogelijke manieren om het woord
Boeddha, wijsheid, ontwaken en bijzonder effecten van de beoefening te gebruiken.
Het hele gedicht van Yoka is erop gericht om komaf te maken met alle opdelingen
en theorieën die kunnen ontaarden tot doctrines en ze terug te brengen tot de
eigen beoefening hier en nu, waarin je jezelf compleet engageert, met huid en haar.
Voor wie geïnteresseerd is in welke woorden je hiervoor dus niet hoeft te kennen:
De drie lichamen de dharmakaya is het lichaam van de wet, de Boeddhanatuur,
de nirmanakaya is het fysieke lichaam van de transformatie, de vorm van de
wijsheid van Boeddha en de sambhogakaya is het lichaam van de vreugde, dat de
resultaten van de beoefening opneemt.
De vier wijsheden: wijsheid van de grote ronde spiegel (de oorspronkelijke
wijsheid van de Boeddha); de natuurlijke actieve wijsheid (het gebruik van de
wijsheid van de Boeddha); natuurlijke universele, kosmische wijsheid, (de
natuurlijke, niet-intellectuele wijsheid) en de wijsheid van de observatie.
De acht satori’s (Japans gedatsu), betekent in het Japans ‘ontsnappen uit de
verlangens, ze opgeven’. In het Theravada-boeddhisme zijn er acht etappes van
satori: de eerste drie hebben betrekking op de drie werelden: de wereld van de
verlangens, de bonno’s (yokkai), de fysische wereld van de fenomenen (shikikai),
de metafysische wereld (mushikikai). Yokkai, de wereld van de verlangens.
[xvii] Olifant: symbool van de intellectuele leerling
[xviii] Draak: symbool van de grote leerling
[xix] Sokei was de berg waar Eno (Hui Neng), de zesde zenpatriarch, onderrichtte
en Yoka de overdracht gaf
[xx] Ninniku sen: ‘de hoogste volharding’. In dit gedicht verwijst Yoka met ‘mijn
Meester’ naar Shakyamuni, de historische Boeddha. Shakyamuni werd door zeven
Boeddha’s voorgegaan waaronder Nentobutsu, die in een vorig leven zijn meester
was. Toen Boeddha de leerling van Nentobutsu werd, werd hij Ninniku Sen, de
Boeddha van de volharding.
[xxi] Voorschriften. (Skt. Sila; Jap. Kai). De vijf kai van de leek zijn: niet doden,
niet stelen, geen overspel plegen, geen grove, leugenachtige of nutteloze taal
gebruiken, de geest niet intoxiceren. De bodhisattva’s hebben daar nog vijf
voorschriften bij: geen kwaad spreken, niet verwaand zijn, niet gierig zijn, niet boos

zijn, geen kwaad spreken over de Boeddha, de dharma en de sangha. Monniken
hebben 250 kai te respecteren en nonnen 328.
[xxii] ‘De kom van de monnik om de draak te roepen’ verwijst naar een Chinees
verhaal: Erg lang geleden heerste in China een pijnlijke en lange droogte. De
mensen stonden machteloos bij de uitgedroogde rijstvelden, en leden honger. Men
liet een tovenaar-monnik komen, Meester Shoko, opdat hij zijn machten zou
gebruiken tegen de boosaardige draak die de regen tegenhield. Door smeekbedes
liet Shoko de koning van de draken komen, en dan alle hemeldraken. Hij sloot ze
allemaal op in zijn kom en de regen begon overvloedig te vallen. De betekenis van
dit verhaal herinnert eraan dat de kom van de monnik een magische kracht heeft
die de rede overstijgt.
[xxiii] ‘De staf van de monnik’ verwijst naar de legende van Meester Chu ,die
tijdens een reis door China in de bergen twee tijgers tegenkwam die als razenden
met elkaar vochten. Hij stak zijn stok met klinkende ringen tussen de twee
vechtende tijgers en het gevecht hield meteen op. Deze stok symboliseert de kracht
van deBoeddha, de essentie van de zen.
[xxiv] Maka Hannya (Skt: Mahaprajna): de Grote Wijsheid.
[xxv] Mahakashyapa: De eerste opvolger van Boeddha Shakyamuni
[xxvi] Bodhidharma, de achtentwintigste patriarch stichtte de zen in China.
[xxvii] De dochter van de draak: een personage uit de Lotussoetra. Toen Manjusri
in het paleis van de draak een toespraak hield, hoorde de dochter van de draak
hem en bereikte ze het Boeddhaschap
[xxviii] Zensho: personage uit de Lotussoetra. Hij was een monnik en ontving het
onderricht van de Boeddha, maar hij begon te twijfelen en viel in de hel.
[xxix] Hinayana: Rond het begin van de jaartelling splitste de boeddhistsiche
beweging in twee: de mahayanaschool (school van het grote voertuig) scheurde
zich af van volgens hen al te scholastische orthodoxie die ze dan het kleine voertuig
noemde (hinayana). De zen is één van de scholen die uit de mahayana
voortvloeide. De mahayana stelt de bevrijding van alle wezens centraal.
[xxx] Kanjizai: Chinese vertaling van de bodhisattva van het mededogen
Avalokitesvara. Kan betekent ‘zien’, jizai betekent ‘echte vrijheid’.
[xxxi] Yuse is een figuur uit de Karmasoetra. Hij doodde de man van zijn geheime
minares, maar werd door wroeging overmand. De Boeddha verloste hem door het
niet-bestaan van de verschijnselen van het bewustzijn aan te tonen.
[xxxii] Verwijzing naar een scène uit de Vimalakirtisoetra, waarin de twee monniken
te biechten gingen bij Upali, de leerling van Boeddha die verantwoordelijk was voor
geschillen over de morele regels. Upali sprak hen streng toe, maar de
lekenbodhisattva Vimalakirti kon de twee bevrijden door het uiteindelijke nietbestaan
van goed en kwaad aan te tonen.
[xxxiii] Symbool voor mentale verwikkelingen pf iets van buitenaf dat zwaar op je
bewustzijn werkt.