Kameleon van de zee - Blue Imprint

Kameleon van de zee
Mocht een duiker een zeepaardje in de Oosterschelde tegenkomen, dan ziet
hij hem gemakkelijk over het hoofd. Behalve dat zeepaardjes klein zijn,
kunnen ze zich uitstekend vermommen. Het zijn de kameleons van de zee.
DOOR: MANON LATERVEER – DE BEER
Er bestaat veel verwarring over de systematiek
van zeepaardjes. Veel soorten zijn dubbel of
zelfs meermalen onder verschillende namen
beschreven. Specialisten gaan er tegenwoordig
vanuit dat er ongeveer 32 tot 34 soorten
bestaan. De foutieve benaming van
zeepaardjes komt doordat ze ons gemakkelijk
misleiden: afhankelijk van de omgeving waarin
ze leven, kunnen zeepaardjes die tot dezelfde
soort behoren er toch heel anders uitzien. Ze
verschillen in kleur en huidstructuur waardoor
ze tegen iedere achtergrond goed
gecamoufleerd zijn. Ontwikkelingen in de
genetica en DNA-technieken kunnen ertoe
leiden dat in de toekomst de soorten
gemakkelijker te onderscheiden zijn.
Het zeepaardje behoort tot de familie van de
beenvissen (Syngnathidae) en is verwant aan
de zeenaalden, de pijp- en trompetvissen. Alle
zeepaardjes behoren tot het geslacht
Hippocampus, een naam die is afgeleid van de
Griekse woorden hippo (paard) en campus
(zeemonster).
Stevig pantser
Zeepaardjes zijn onmiskenbaar in vorm. De
kop, die loodrecht op de lichaamsas staat, heeft
iets weg van een paardenhoofd waaraan het
visje zijn naam ontleent. Het zeepaardje is de
enige vis met een ‘nek’. Zijn lichaam is
zijdelings afgeplat. De staart mist een
staartvin, wordt in een buikwaarts gedraaide
krul gedragen en doet dienst als grijporgaan.
Behalve de beweeglijke staart komt het
zeepaardje enigszins stijf en stram over. Dit
komt doordat zijn lichaam wordt omgeven door
een stevig pantser van beenplaatjes. Dit
pantser is niet bedekt met schubben maar heeft
een slijmerige huid, en doet dienst als een
soort uitwendig skelet. Op een paar minuscule
borstvinnen en een kleine rugvin na, ontbreken
andere vinnen. Zeepaardjes zijn niet snel, maar
ze kunnen uitstekend manoeuvreren. Hun
rugvin werkt als een soort ‘propeller’, waardoor
ze zich op een karakteristieke rechtopgaande
manier door het water voortbewegen. Met hun
borstvinnen aan weerszijden van de kop
kunnen ze zorgvuldig sturen om hun weg door
de onderwaterbegroeiing te vinden.
Provinciale Zeeuwse Courant, 2 juli 2002
Zeepaardjes kunnen hun ogen afzonderlijk van
elkaar bewegen om prooien en vijanden van
alle zijden te kunnen waarnemen. Samen met
hun vermogen om van kleur te verschieten -
een uitstekende manier om zich te beschermen
tegen roofvissen en te communiceren met
soortgenoten – hebben deze eigenschappen
ertoe geleid dat zeepaardjes vaak ‘de
kameleons van de zee’ worden genoemd.
Voortplanting
Naast hun bijzondere verschijning staan
zeepaardjes ook bekend vanwege hun
uitzonderlijke manier van voortplanten.
Hoewel in het dierenrijk de zorg voor
nakomelingen grotendeels voor rekening van
de vrouwtjes komt, heeft in het geval van het
zeepaardje het mannetje zich voor deze taak
opgeworpen. De geëmancipeerde rol van het
zeepaard-vrouwtje begint al bij de balts: zij
neemt het initiatief en gaat op zoek naar een
geschikte partner. Tijdens het baltsen grijpen
het mannetje en het vrouwtje – die er
overigens vrijwel identiek uitzien – elkaar bij de
staarten vast, zodat ze met de buiken naar
elkaar toe zijn gericht. Als de tijd voor paring is
aangebroken laten de diertjes elkaar los en
deponeert het vrouwtje via een legbuis (de
eileider die iets buiten het lichaam uitsteekt)
haar eitjes in de broedbuidel van het mannetje,
waar de bevruchting plaatvindt.
Uitzondering
De broedbuidel is een speciale
huidweefselstructuur aan de buikzijde die,
afhankelijk van de soort, ruimte biedt aan
vijfhonderd tot tweeduizend eitjes. Voor vissen
is dit een relatief laag aantal. Dat is te
verklaren door de intensieve broedzorg van het
mannetje met als gevolg een grote
overlevingskans van de larven. Aan de
binnenzijde van de broedbuidel lopen
bloedvaten die, nadat de eitjes zijn
uitgekomen, de ontwikkelende zeepaardjes van
voedsel voorzien. Het geheel lijkt enigszins op
een placenta bij zoogdieren, met de
opzienbarende uitzondering dat in dit geval het
hele ontwikkelingsproces van ei tot jong

zeepaardje zich voltrekt bij de vader en niet bij
het moederdier.
Tijdens de ‘bevalling’ maakt het mannetje een
pompende beweging met zijn lichaam, waarbij
hij zich als een knipmes voorover buigt. Door
middel van spiersamentrekkingen van de
broedbuidel stoot hij de jongen in groepjes
tegelijk naar buiten. Vervolgens moeten de
miniatuur zeepaardjes (lengte ca. 15 mm) het
zelf zien te redden. Gedurende de eerste
levensweken zwemmen de diertjes vrij in het
water rond en voeden zich met kleine
planktondiertjes. Later vestigen zij zich, net als
hun ouders, op de zeebodem en gaan ze over
op grotere voedseldiertjes. Binnen een jaar zijn
ze geslachtsrijp.
© Manon Laterveer-de Beer, Michaël Laterveer