Waar de wind waait - Windpark Kreekraksluis

ONTWERPVISIE WINDPARK KREEKRAKSLUIZEN - SPUIKANAAL - DEFINITIEF
Waar de wind waait
1

2
Colofon
Opdrachtgevers:
Delta Energy
Eneco Energieprojecten
Winvast
Groep Kreekrakpolder
December 2007
veenenbos en bosch landschapsarchitecten
Zijpendaalseweg 51
6814 CD ARNHEM
T 026 3515195
E info@veenenbosenbosch.nl
W www.veenenbosenbosch.nl
Ontwerpteam:
Jeroen Bosch
Bart Janssen
Lucia van der Lee

ONTWERPVISIE WINDPARK KREEKRAKSLUIZEN - SPUIKANAAL - DEFINITIEF
Waar de wind waait
3

4
Inhoud
Inleiding
1. Van alle kanten 6
Een bijzondere ligging 7
Infrastructurele kluwen 7
Veelzijdig gebruik 11
2. Windpark 14
Samenhang 15
Strak ritme 17
Afstanden 18
Hoogtepeilen 19
Type turbines 19
Grootte turbine 20
Kleur 20
Plateaus 21
Kasten 22
Beveiliging 22
Toegangswegen 23
3. Fotomontages 24
Wat we (niet) zien 25
Markiezaat / Bergse Plaat 26
A58 bij Rilland 28
Brabantse Wal 30
Brug over Schelde-Rijnverbinding 32
Oesterdam 34
Bronnen 36

Inleiding
Schone energie Het dit voorjaar afgesloten
regeerakkoord gaat uit van een aandeel van 20%
duurzame energie in 2020. Wind is een niet meer weg te
denken bron voor de opwekking van duurzame energie;
op uiteenlopende plaatsen in het land zijn de laatste
decennia windturbines opgericht.
Ook in Zeeland wordt schone energie geproduceerd.
In het omgevingsplan heeft de Provincie vier locaties
om windturbines te concentreren aangewezen: de
Kreekraksluizen, het Sloegebied, de omgeving van
Terneuzen en de Oosterscheldekering.
Vergroot park Al enige jaren bestaat het voornemen
om het bestaande windpark langs de Kreekraksluizen
op te waarderen. Toen bekend werd dat een aantal
agrariërs ten zuiden van de A58 een rij turbines wilde
plaatsen zagen de Provincie Zeeland en de gemeente
Reimerswaal hierin een goede aanleiding om de
verschillende initiatiefnemers bij elkaar te brengen en
onderzoek te laten doen naar één groot samenhangend
windpark.
Het plan is nu om de oude 26 turbines langs de
Kreekraksluizen te vervangen door een 15-tal nieuwe
hogere windturbines. De turbines krijgen drie in plaats
van twee rotorbladen. De uitbreiding in zuidelijke
richting omvat een rij van 7 turbines ten oosten van het
Rijn-Scheldekanaal en een rij van 6 ten westen van het
Spuikanaal.
Ontwerpvisie Dit boekje brengt de bijzondere
landschappelijke positie van de locatie waarop het
windpark Kreekraksluizen-Spuikanaal is gepland in
beeld. Op basis van de analyse van het landschap wordt
voor de situering van de 28 turbines een ontwerpvoorstel
gedaan. De lengte van grofweg zeven kilometer, die
het park zal gaan krijgen, vormt een uitdaging om
de opstelling op alle niveaus nauwkeurig vorm te
geven. Zorgvuldigheid op de grote schaal is een eerste
vereiste, maar ook van dichtbij dienen de objecten op
een verantwoorde manier in het landschap te worden
geplaatst. Daarmee bewijst het windpark straks niet
alleen nut als leverancier van schone energie maar vormt
het tevens een bron van landschappelijk vermaak.
bestaand windpark langs Oesterdam
5

6
Van alle kanten

Een bijzondere ligging Wie over de A58 vanuit Noord-
Brabant naar Zeeland rijdt ondergaat voorbij Bergen
op Zoom een bijzondere landschappelijke ervaring.
Van de hoger gelegen beboste zandgronden duikt de
automobilist naar beneden het uitgestrekte open land in.
Alhoewel we hier eerst nog over Brabants grondgebied
rijden associëren we de dijken, ruime akkers en
vergezichten meteen met Zeeland. De overgang van het
glooiende land naar de uitgestrekte polders staat bekend
als dé entree tot Zeeland.
Zo’n 5 kilometer nadat we de polder binnenrijden kruist
de snelweg de Schelde-Rijnverbinding en het Spuikanaal.
Ook vanaf wegen vanuit andere richtingen - de A4 vanuit
de Antwerpse haven en de oesterdam vanaf Tholen - ligt
de locatie waarop het windpark is gepland goed ik de
kijker.
Eeuwenlang lag tussen Noord-Brabant en Zuid-Beveland
een diepe stroomgeul, het Kreekrak. Achtereenvolgende
bedijkingen brachten Brabant en Zeeland steeds
dichterbij elkaar. Aan de Brabantse kant stukje bij
beetje; een reeks oude zeedijken tekent hier het land.
Vanuit Zeeland waren de inpolderingen forser: grote
rechthoekige verkavelingen bepalen er het beeld.
Infrastructurele kluwen Nadat in de tweede helft
van de 19e eeuw een spoorwegverbinding over een
dam door het Kreekrak de twee provincies met elkaar
verbond werd met de aanleg van de Kreekrakpolder in
1923 Zuid-Beveland daadwerkelijk aan het vaste land
geklonken. In de jaren ’60 van de vorige eeuw volgde
de aanleg van de A58, de snelwegverbinding naar
Middelburg en Vlissingen.
Om het voor de binnenvaart gemakkelijker te maken
van Rotterdam naar Antwerpen te varen werden
1650 1850
1953 2003
Zuid-Beveland met Brabant verbonden, Schelde-Rijnverbinding
1851
1882
1857
1773
1856 1923
1975
1904
1975
1911
1897
stelsel van inpolderingen, kanalen door jongste polders
1885
1861
1801
1856
1861
1685
1651
1809
7

8
overgang van glooiend en bebost zand naar polderland

Brabantse zandgronden
open polders
Schelde-Rijnkanaal
dijk langs Markiezaatsmeer
beplanting langs verbindingskanaal
Markiezaatsmeer
sluizencomplex Kreekrak
Bathse Schor
Oesterdam en Oosterschelde
9

10
ondergronds transport
brug over Schelde-Rijnkanaal
trace's van hoogspanningslijnen
infrastructureel knooppunt

halverwege de jaren ’70 middels de aanleg van het
Schelde-Rijnkanaal de Westerschelde en Oosterschelde
opnieuw met elkaar verbonden. De ten noorden van de
A58 gelegen Kreekraksluizen scheiden het zoute van het
zoete water. Het westelijk van het Schelde-Rijnkanaal
gelegen Spuikanaal voert overtollig zoet water af naar
de Westerschelde.
Behalve het spoor, de wegen en waterlopen treffen we
in het gebied verschillende hoogspanningsleidingen aan:
parallel aan de A58, ten oosten van de Kreekraksluizen
en over de dam tussen de Rijn-Scheldeverbinding en
het Spuikanaal. Ondergronds lopen er ter plaatse alle
mogelijke kabels en leidingen: gas, kpn, riool, drinkwater
en elektriciteit. De luchtmachtbasis Woensdrecht legt
extra beperkingen op. De locatie waarop het windpark is
voorzien is een ware infrastructurele kluwen.
Veelzijdig gebruik Het gebied waar het windpark
gebouwd gaat worden is verre van eenvormig. Op de
grote schaal is sprake van de bijzondere landschappelijke
overgang van het zand naar de klei. Tussen twee grote
zeearmen klieft een brede scheepvaartverbinding door
het Zeeuwse polderland.
In het zuiden domineren de landbouw met de kanalen
middendoor, in de noordelijke helft zijn de sluizen de
blikvanger. Opvallend is dat rond de locaties waar de
windturbines gepland zijn veel geboomte staat. Zowel
langs de snelweg, ter hoogte van de kruising met de
kanalen, rond de sluizen als langs de kanalen staan
bosschages en rijen bomen.
Het gebied verandert voortdurend. Aan de oevers van
de Markiezaat, ten oosten van de sluizen, ontwikkelt
zich natuur. Mogelijk dat ook de Hogerwaardpolder,
ten zuiden hiervan, voor de natuur wordt ingericht. Ten
infrastructurele kluwen
kabels en leidingen met veiligheidszones
11

12
crossterrein
golfen, op achtergrond Antwerpen
uitkijktoren op Brabantse Wal
modelvliegen
uitkijken op de Bathse Dijk
vissen bij de sluizen
schietvereniging
picknickplaats bij het sluizencomplex
fietsen over de Markiezaatskade

uiteenlopende vormen recreatie
zuidwesten van het Bathse Spuikanaal is kortgeleden
- ter compensatie van bij het uitbaggeren van de
Westerschelde verloren geraakte natuur - een
zoetwaterkreek aangelegd.
Het gebied trekt recreanten van velerlei pluimage. Bij
mooi weer houdt men zich op uiteenlopende plaatsen
op. Vooral de randen langs de waterwegen en de
omgeving van de kunstwerken bieden ruimte voor
uiteenlopende activiteiten. Aan de zuidzijde treffen
we golf en modelvliegtuigjes aan alsook lawaaisporten
als een schietvereniging en een motorcrossterrein. Een
bijzonder punt is de dijk bij Bath vanwaar men naar
de kolossale zeeschepen, die vlak onder de oever door
varen, komt kijken. Bij de Kreekraksluizen worden
rondwandelingen gemaakt, via de Markiezaatskade
en de Brabantse Wal fietst men rondjes van en naar
Bergen op Zoom.
13

14
Windpark

Samenhang Laten we de landschappelijke betekenis
van de locatie op ons inwerken en proberen we deze te
zien in relatie tot het ontwerp van een nieuw windpark
dan komen er een paar gedachten bovendrijven. Het
geplande windpark ligt net voorbij de overgang van
het meer besloten Brabantse land naar het uitgestrekte
Zeeuwse polderland. De rijen dwars op de snelweg en
spoorlijn geplaatste windturbines staan straks vol op de
merendeels uit het westen waaiende wind. Dit benadrukt
de entree tot Zeeland. De lijnen markeren tevens, op het
punt waar Zuid Beveland op zijn smalst is, de doorgang
voor de scheepvaart van Antwerpen naar Rotterdam.
Bij de aanleg van een park van deze omvang op een plek
die voor zowel passanten als recreanten betekenis heeft
komt het aan op een op alle niveaus doordacht ruimtelijk
ontwerp. Het gebied wordt gekenmerkt door een grote
verscheidenheid aan visuele prikkels. Om te voorkomen
dat de locatie verder desintegreert wordt voor het
windpark ingezet op een krachtig samenhangend beeld.
Om een evenwichtig ogend park te kunnen realiseren
dienen alle ontwerpaspecten - de keuze van het type
turbine, de plaatsing van de masten ten opzichte van
elkaar en de afwerking van de omgeving - zorgvuldig op
elkaar te zijn afgestemd.
markering entree van Zeeland én scheepvaartverbinding
15

16
landschapsvisie: samenhang

Strak ritme Ondanks alle plaatsingsbeperkingen die
de locatie met zich meebrengt kunnen de 28 nieuwe
turbines op een heldere wijze op de locatie worden
geconcentreerd. Met de koppeling van het windpark aan
het sluizencomplex en de kanalen ontstaat een opstelling
van vier parallelle lijnen. Ter hoogte van de snelweg
A58, het spoor en de twee hoogspanningsmasten valt
logischerwijze een gat. Daarmee is sprake van een
noordelijk deel langs de Kreekraksluizen - in feite de
vervanging van de bestaande turbines - en een zuidelijk
deel aan de buitenzijden van het dubbele kanaal. In het
kortgeleden aangelegde natuurgebied 'De Bathse Schor'
worden geen turbines geplaatst. De noordwestelijke
lijn knikt aan de uiteinden mee met de dam langs het
Spuikanaal.
Door ruime onderlinge afstanden tussen de turbines
blijft het windpark transparant. Hierdoor verhoudt het
park zich goed tot het open polderland. Door de lengte
van het park - grofweg zeven kilometer - in combinatie
met het strakke ritme onderscheidt de opstelling zich van
de meeste andere windparken in Nederland.
één park drie lijnen, één met knikken strak ritme
17

18
Afstanden Uitgangspunt is dat de turbines binnen
een lijn zo veel mogelijk op onderling gelijke
afstanden worden gezet. Omstandigheden ter plaatse
- bijvoorbeeld leidingen in de ondergrond - kunnen
aanleiding zijn om de plaatsing van een individuele
turbine iets aan te passen. Om het ritme niet te verstoren
blijven dergelijke verschuivingen binnen de perken. Met
uitzondering van de aan het uiteinde knikkende lijn
ten westen van de Kreekraksluizen stappen de turbines
sowieso nergens buiten de lijn. Binnen de lijn zijn de
onderlinge afstanden zo veel mogelijk gelijk. Gestreefd
wordt naar een maximale onderlinge afwijking van circa
10%. Bij een gemiddelde afstand van bijvoorbeeld 400 m
kan het verschil in afstand tussen de masten dus oplopen
tot 40 meter. Een dergelijk verschil is hoegenaamd
niet waarneembaar. Grotere verschillen dienen zo veel
mogelijk te worden vermeden.
Voor de oostelijke opstelling op het sluizencomplex
wordt nog onderzocht of de plaatsing van de zuidelijke
turbine in één lijn mogelijk is. Ook de locatie ten
noorden van het dienstgebouw van het sluizencomplex is
in dit verband in studie.
In het deel ten zuiden van de A58 is het op regelmatige
afstand plaatsen van de turbines op enkele plekken
gecompliceerder. Geprobeerd wordt om hier vrijstelling
van de leidingexploitanten te verkrijgen. Als dit niet
lukt zal in enkele gevallen de onderlinge afwijking
van de tussenafstanden groter moeten zijn dan 10%.
Voor enkele turbines wordt de nagestreefde maximale
afwijking van 10% dan niet gehaald.
Zo gelijk mogelijk
binnen de lijn afstanden zo gelijk mogelijk streven: niet meer dan 10 % marge in onderlinge afstanden
niet schuiven buiten de lijn

Hoogtepeilen Door verschillen in maaiveld kan het
gebeuren dat de turbines niet allemaal op gelijke
hoogte komen te staan. Bekijken we de vier locaties
waarop de opstellingen zijn gedacht dan zien we binnen
de lijnen verwaarloosbaar kleine hoogteverschillen,
tussen de lijnen onderling zijn soms wel verschillen
aanwezig. Een hoogteverschil tussen de lijnen tot
maximaal 10% is acceptabel; dit is met het blote oog
niet waarneembaar. Op basis van nu bekende gegevens
wordt het maaiveldverschil nergens groter dan 5 meter.
Bij masthoogtes van 90 meter zijn de uiteenlopende
hoogtepeilen daarom geen hindernis.
Klein verschil acceptabel
variatie in hoogte maximaal 10 % van mastlengte
Type turbines Samenhang, een strak ritme én een
zo’n groot mogelijke transparantie worden ook vertaald
naar de keuze van het type turbine. De snel draaiende
tweewiekers worden vervangen door veel rustiger
draaiende turbines met drie rotorbladen. Een zo klein
mogelijke gondel heeft de voorkeur. De nieuwste
generatie turbines heeft geen versnellingsbak meer
tussen de rotor en generator. Daarmee ogen de moderne
turbines ook van opzij rank. Bijkomend voordeel van
dit type is dat er minder lawaai wordt geproduceerd,
tevens is de turbine minder aan slijtage onderhevig.
Uitgangspunt is de toepassing van één type over het
hele park. Hiermee is een rustige én samenhangende
verschijning gegarandeerd.
Eén type
Eén type voor het hele park, keuze uit verschillende types
19

20
Grootte turbines Eerder is omschreven dat één type
turbine voor het hele park uitgangspunt is. Voor het
hele park is ook een gelijke lengte van alle afzonderlijk
masten met gelijke afmeting van rotorbladen
uitgangspunt. De inzet is om masten van 90 meter lengte
en rotoren met een diameter van 90 meter te realiseren.
Eén hoogte
Mast 90 m
Rotor 90m
Kleur Uitgegaan wordt van turbines in dezelfde
kleur grijswit. Door de bijzondere landschappelijke
positie als ook door de grootte van de opstelling is het
park voldoende onderscheidend. Dit hoeft niet extra
benadrukt te worden door kleurtoevoegingen aan
masten en rotorbladen. Grijswitte turbines hebben de
eigenschap om mee te kleuren met de lichtval: staat de
zon op de turbines dan lichten deze wit op, bij tegenlicht
zien we juist grijze silhouetten aan de horizon. In het
Zeeuwse landschap waarin de luchten door het op het
water weerkaatsende licht zeer helder kunnen zijn
voegen de grijswitte turbines zich goed.
Grijswit

Plateaus De windturbines worden op zware
betonblokken bevestigd. Deze verharding is tevens
nodig voor het dienstverkeer. Deze plateaus of platforms
worden op het omliggende landschap aangepast. In het
zuiden voegen blokvormige betonnen platforms zich
goed in het akkerbouwgebied. Op de dammen bij de
sluizen worden de masten ondergronds verankerd, het
maaiveld wordt in grasbeton, of met gras begroeid puin
uitgevoerd.
Vanwege een grotere mastdoorsnede passen de
platforms niet goed meer op de dam pal ten oosten van
het Sluiskanaal; vanaf de oesterdam gezien zullen de
plateaus uit de taluds komen te steken. Vanaf de weg
gezien dient de voet van de mast zo ijl mogelijk te zijn;
om die reden is het ontwerpuitgangspunt om de masten
hier naar de oostzijde van de dam te verhuizen.
noordelijke deel: bestaande park
Aansluiten bij landschap
ontwerpuitgangspunt noordelijke deel: voet achter de dam
zuidelijke deel: betonnen plateau in de akker
21

22
Kasten Uitgangspunt is dat er bij de mast geen
transformatorhuisjes of andere bouwsels worden
geplaatst. Bij voorkeur komt alle techniek van de
turbines in de masten. Als dat niet lukt is de concentratie
van alle techniek in één centrale kast ook denkbaar,
bijvoorbeeld nabij het bestaande trafostation.
Techniek in de turbine
Beveiliging De turbines komen in een omgeving te
staan die voor recreanten betekenis heeft. Vooralsnog
is het niet nodig om de turbines te beveiligen. Mocht
dit in de toekomst wel noodzakelijk zijn dan verdient
een beveiliging aan de mast de voorkeur boven een hek
en poort in de toegangsweg. Een omheining om het
platform doet afbreuk aan de landschappelijke beleving.
Omdat de westelijke dam van het sluizencomplex niet
toegankelijk is, is hier geen extra beveiliging van de
turbines nodig.
Vrij in het veld

Toegangswegen Zowel voor de bouw van de turbines
als voor het onderhoud zijn verharde wegen van plus
minus 3.5 meter breed nodig. Deze wegen worden wat
betreft ligging en materiaalgebruik zoveel mogelijk
op de bestaande ondergrond alsook het landgebruik
aangesloten. In het noordelijke deel van het park bieden
de wegen van het sluizencomplex toegang tot het
park, de onderhoudswegen naar de turbines worden in
grasbeton, of met gras begroeid puin uitgevoerd.
In het zuidelijke deel van het park takken de
insteekwegen aan op de bestaande landwegen. Telkens
wordt een verbinding naar de dichtstbijzijnde weg
gelegd. Door de wegen hier in gestort beton uit te
voeren worden ze familie van agrarische bedrijfswegen.
In landschap passend
betonpaden in akkers groene paden aantakken op bestaande wegen
23

Fotomontages

Wat we (niet) zien Op vijf verschillende plekken zijn
panoramafoto’s van het landschap gemaakt: vanuit alle
windrichtingen van dichtbij en verder weg van het park.
Aan de rand van de wijk Bergse Plaat in Bergen op Zoom
kijken we over het Markiezaatsmeer in zuidwestelijke
richting. Langs de A58 bij Rilland zien we in oostelijke
richting. Vanaf de Brabantse Wal bij Hoogerheide kijken
we in westelijke richting. Op de brug in de Bathseweg
over de Schelde-Rijnverbinding kijken we in noordelijke
richting. En op de Oesterdam kijken we vanaf de
parkeerplaats langs de N659 in zuidelijke richting.
In alle vijf de foto’s is het ontworpen windpark
gemonteerd. De montages tonen turbines van 90 meter
met rotoren van 90 meter.
Op de foto’s blijkt dat het landschap van de 'entree
van Zeeland' veel minder open is dan je zou denken.
Op veel locaties blokkeren erfbeplantingen, bomen op
dijken of bosschages langs wegen en kanalen het zicht
op grote delen van het windpark. Vanaf de oesterdam
valt de noordelijke helft van het park goed waar te
nemen. Vanaf de Bergse Plaat is bij helder weer het hele
windpark in een oogopslag te overzien.
4
5
3
1
2 1
25

Situatie nu
26
Markiezaat / Bergsche Plaat

Masten 90 meter hoog, rotor 90 meter diameter
27

Situatie nu
28
A58 bij Rilland

Masten 90 meter hoog, rotor 90 meter diameter
29

Situatie nu
30
Brabantse Wal

Masten 90 meter hoog, rotor 90 meter diameter
31

Situatie nu
32
Brug over Schelde-Rijnverbinding

Masten 90 meter hoog, rotor 90 meter diameter
33

Situatie nu
34
Oesterdam

Masten 90 meter hoog, rotor 90 meter diameter
35

36
Bronnen
Literatuur:
Landscape & wind park, J. Heersche e.a., Wageningen University 2006
Omgevingsplan Zeeland 2006- 2012, Provincie Zeeland, 2005
Polders! Gedicht Nederland, A. Geuze e.a., NAi Uitgevers, 2005
Vensters op Zeeland, routeontwerp A58 / N62, Provincie Zeeland / veenenbos en bosch, 2006
Kaartmaterialen:
Grootschalige basiskaart Nederland 1:25.000, Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2005
Grote Historische Topografische Atlas 1900-1930, Uitgeverij Nieuwland, 2006
Grote Historische Atlas van Nederland 1838-1857, Wolters Noordhof, 1990
Internet:
www.vrom.nl
www.wikipedia.nl