Musis september 2011 nr. 8 - Gemeente Schiedam

SEPTEMBER 2011 jaaRgang 17 no 8 culTuREEl MagazinE
Een inventarisatie van het erfgoedbeleid
Schiedam en Vlaardingen
e 5,-
Herwaardering en herbestemming

www.ontdekschiedam.nu
Anneke Dunkhase,
amazone
Matras met
perfect
aansluitende
elementen
Swissfl ex en ik. Eén tijdens het slapen.
NIEUW
Een gezonde nachtrust door de synchroon-precisie tussen matras en lattenbodem. Het resultaat:
• Perfecte aanpassing aan uw bewegingen tijdens de slaap.
• In elke houding perfect in balans en een goede ondersteuning van top tot teen.
• Anatomisch correct en tegelijk ontspannen, drukvrij liggen.
Alleen Swissfl ex biedt deze unieke combinatie van matras en lattenbodem voor alle
lichaamstypen aan, in een uitgebreid assortiment.
Swissfl ex. Omdat een gezonde nachtrust het waard is.
Bekijk de Uitagenda op
OntdekSchiedam.nu
De WennekerWeek, Cultuurplu en de
Brandersfeesten! Het is maar een
kleine greep uit de vele evenementen,
activiteiten en tentoonstellingen die u
kunt bezoeken in september in Schiedam.
Op de website OntdekSchiedam.nu vindt
u de complete Uitagenda en leuke tips
voor een gezellig dagje uit in Schiedam.
Wilt u meer informatie?
Neem dan contact op met:
VVV/Stichting Promotie Schiedam
Buitenhavenweg 9
3113 BC Schiedam
010 473 30 00
info@vvvschiedam.nl
Synchroon-precisie = precieze samenwerking tussen matras en lattenbodem
Paardrijden is mijn leven.
Een gezonde nachtrust mijn stokpaardje.
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 42 68 732
www.bednodig.nl
Zelfregulerende
lattenbodem
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 4
Hoogstraat 172-174 - 3111 HP Schiedam - Tel.: (010) 42 68 732
www.bednodi
www.bednodig.nl
Orthopedische kussens thuis gra
Orthopedische Parkeren: ABC kussens Parkeergarage thuis gratis - Kreupelstraat. testen. Gratis u
Parkeren: ABC Parkeergarage - Kreupelstraat. Gratis uitrijkaart.

3 Musis
MUSIS september 2011
jaargang 17
no 8
ISSN 1568.9751
Musis verschijnt 11 maal per jaar
en informeert en opinieert
onafhankelijk op het brede terrein
van cultuur en samenleving.
Musis is toegelaten als
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
8049 60 057
Uitgever: Stichting Musis
Bestuur:
Jan Franken, Dick Jansen, Loe Koppejan - voorzitter,
Jos Poolman, Karin Visser, (vacature)
Redactie en administratie:
Broersvest 75-77
3111 ED Schiedam
Telefoon: 010 473 55 18
E-mail: redactie@musis.info
Hoofdredacteur: Hans van der Sloot
Redactie:
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk
Tekstredactie: Harriet Kruse
Eindredactie: Laurens Priester
Abonnement: minimaal e 35,-
(jaarabonnement 2011)
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)
op rekeningnummer 81.33.79.555 Fortis
Opzeggingen schriftelijk 2 maanden
voor beëindiging abonnementsperiode.
Advertentie-exploitatie:
DK media, Schieweg 93, 2627 AT Delft
Telefoon: 015 256 60 10
Mobiel: 06 285 993 70
MUSIS ONLINE OP
http://archief.schiedam.nl/
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan
het laatste nummer (juli-augustus 2011) is Musis
volledig leesbaar op de website van het
Gemeentearchief Schiedam / publicaties.
Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar.
Alle auteursrechten en datarecht berusten bij
Stichting Musis en de auteurs. Het onderwijs en
educatieve instellingen kunnen op Musis een beroep
doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor
lessen en projecten.
Lithografie en druk: TDS printmaildata, Schiedam
Alle auteursrechten en datarecht berusten
bij Stichting Musis en de auteurs.
Deze uitgave is mede
mogelijk gemaakt door
Fonds Schiedam Vlaardingen
en omstreken
Omslag:
Annerieke Kooi, coördinator CBK Schiedam.
Foto: Sjaak van Beek
Inhoudsopgave
4 Een cultuurhistorisch pleidooi voor kwaliteit
8 Mooi of lelijk. Daar gaat het feitelijk niet om
12 "Het roer moet om, anders wordt Vlaardingen krimpstad"
16 Stadslab Schiedam
19 Het ongedwongen Schiedam van Robert Collette
22 Open Monumentendag in Vlaardingen
27 Column: Wereldmuseum
28 Museumvondsten
31 Het merk Nieuw Mathenesse. Binnenkort op de markt
4
19
Zoek de verschIllen
Terwijl de monumentenbeheerders in Schiedam vol enthousiasme spreken
over de aanpak van zoveel projecten tegelijk, gebouwd in zoveel verschillende
tijdperken en stijlen, spreekt Bert van Bommel in Vlaardingen zijn grote zorg uit
over de toekomstige ontwikkeling van zijn stad.
Het verschil in opvattingen over hoe om te gaan met het erfgoed is merkwaardig.
Juist in een monumentjaar dat zorg voor en behoud van de wederopbouwarchitectuur
centraal stelt. Als er één stad in Nederland is die door de
grootste architecten en stedenbouwkundigen uit de wederopbouwperiode
tot stand is gebracht dan is het Vlaardingen dat grossiert in de Van Tijens en
Maaskants waar Schiedam het veel bescheidener moet doen met – overigens
vruchtbare – resultaten van lokale bouwmeesters. Terwijl in hedendaagse zorg
voor het erfgoed precies het omgekeerde het geval is.
Schiedam en Vlaardingen kennen heden ten dage een nauwe samenwerking
in facilitaire zin als – min of meer – resultaat van een lange na-oorlogse traditie
waarin beide steden voor zichzelf in zusterlijke concurrentie een toekomst
zagen als belangrijk industriecentrum. Cultureel lijken de verschillen echter
alleen maar groter te worden en zeker op het gebied van monumentenzorg.
Dat is jammer. Want juist in de cultuur blijkt het delen van kennis en inzicht
voor alle betrokkenen altijd een meerwaarde op te leveren. Hoe interessant
zou het bijvoorbeeld niet zijn om in groter verband aandacht te besteden aan
de wederopbouwperiode. Want al er één tijdvak is geweest waarin besturen
en politiek openlijk het lef hadden om over de eigen stadsgrenzen te kijken
dan was het wel tussen 1945 en 1965. Het was de durf die toen het verschil
maakte. En nu te vaak ontbreekt.
8
22
12
28
16
31

Een cultuurhistorisch
pleidooi voor kwaliteit
Vanzelf is het niet gegaan, maar eindelijk
behoort dan ook Schiedam tot de steden
die een onderzoek hebben laten verrichten
naar de wederopbouw 1940-1965. Het
resultaat is een kloeke samenvatting in
twee delen. Het eerste deel behandelt alle
stedenbouwkundige projecten die in deze
periode in het kader van de wederopbouw
in de Kethelse polders en Nieuwland zijn
gerealiseerd. Het tweede is een compleet
overzicht van de wederopbouwarchitectuur
in geheel Schiedam. Een dapper stuk,
oordeelt Wim Henkes.
Grensflat, 1950, architect Spruijt en den Butter Kantoor Ver. Glasfabrieken,
Buitenhavenweg, 1941,
architect Dirk Brouwer
Met 'De wederopbouw in Schiedam 1940-1965' heeft de
gemeente Schiedam zichzelf een rapport bezorgd dat zowel
voor de ontwikkeling van een meerjarenbeleid op het gebied
van stadsvernieuwing, stadsherstel en monumentenzorg van
grote betekenis zal zijn, als een strategische uitvalsbasis vormt
voor de critici daarvan. Want juist vanwege de objectiviteit
die de samenstellers hebben betracht is 'De wederopbouw
in Schiedam 1940–1965' allerminst een vrijblijvend stuk.
Nauwkeurig hebben de samenstellers van deel I 'Stedenbouw'
(Cees Boekraad, Arjan Hebly en Dolf Broekhuizen) en deel
II 'Architectuur' (Rikkert Wijk)' in kaart gebracht hoe de
stedenbouwkundige projecten en architectuur zich in de
wederopbouwperiode tot elkaar verhielden, welke ambities
eraan ten grondslag lagen en hoe deze tot uiting zijn gebracht
in het stadsbeeld.
'De wederopbouw…' inventariseert de resultaten aan de hand
van de objectieve criteria van de Rijksdienst voor Archeologie,
Cultuurlandschap en Monumenten (RACM).
Enkele jaren geleden startte de RACM met het project
Wederopbouw dat onder andere de inventarisatie beoogt
Musis 4

tekst: Wim Henkes
foto's: Rikkert Wijk
van waardevolle bebouwing uit de periode direct na de
Tweede Wereldoorlog. De taakstelling van het project is
ruimer en omvat het naoorlogs herstel van de algemene
bouwproductie en de daarmee gepaard gaande omvangrijke
stads- en dorpsuitbreidingen. Ook de aanleg van haven- en
industriegebieden, infrastructurele werken en herinrichting
van het landelijk gebied horen daarbij.
Corporaties en projectontwikkelaars kijken momenteel
verlekkerd naar de vroegnaoorlogse woonwijken als hun
nieuwe wingebieden. Waarbij dan vooral wordt gedacht aan
vervangende nieuwbouw, zoals deze met name in Nieuwland
en in de oudste gedeelten van Groenoord is gerealiseerd.
Voorzichtigheid is daarbij altijd geboden, zoals de Opstandingskerk
in Schiedam leerde. In de revitaliseringplannen voor Nieuwland
was voor deze kerk geen plaats. Totdat het protest, dat al snel
nationale dimensies kreeg, duidelijk maakte dat Schiedam met
de Opstandingskerk één van Nederlands gaafste en zeldzame
voorbeelden bezat van het brutalisme in het direct-naoorlogse
bouwen. Een topontwerp bovendien van de befaamde architect
Jaap Bakema. Het scheelde maar een haar of dit 'landmark' van
Nieuwland was aan vervangende nieuwbouw ten onder gegaan.
120.000 inwoners
Schiedam werkte in de jaren 1950 hard om de tweede stad
te worden langs de Nieuwe Waterweg, die de concurrentie
aan kon met grote buur Rotterdam. Het bestuur zette zich in
voor vervolmaking van het rijkswegenstelsel en de aanleg
van moderne bedrijventerreinen, zodat de economie zich kon
ontwikkelen. Maar die infrastructuur was ook zeer dwingend
voor de stadsopbouw. Schiedam raakte doorsneden door een
bundel van snelwegen en spoorlijnen. Tegelijk diende de stad
uit te breiden en de binnenstad gesaneerd.
De naoorlogse gebouwen en wijken nemen in Schiedam
zowel in cultuurhistorisch als ruimtelijk opzicht nog steeds
een opvallende plaats in. In korte tijd was de gemeente erin
geslaagd het woningaanbod sterk te vergroten. Gedeeltelijk
kwam Schiedam daarmee tegemoet aan de op de naoorlogse
woningnood gebaseerde eisen. Die woningnood werd in
Schiedam extra gevoeld omdat de stad er alles aan gelegen
was om tegemoet te komen aan de explosieve groei van de
Schiedamse scheepsbouw en scheepsreparatie. De werven
vroegen om jong, hooggekwalificeerd personeel. Daarvoor
moesten navenante voorzieningen worden getroffen.
De realisatie van de ruime woongebieden Nieuwland, Maasboulevard,
Kethel en de eerste fase van Groenoord, kwam
tegemoet aan de sterke bevolkingsaanwas in deze periode.
Het inwoneraantal nam toe van circa 65.000 in 1940 naar
83.000 in 1971. Verwacht werd dat Schiedam – precies als
Vlaardingen zich voornam – zou groeien tot een inwoneraantal
van 120.000. De bouw van de nieuwe naoorlogse woonwijken
was in Schiedam tegelijk een technisch en organisatorisch
hoogstandje: nooit eerder waren zo snel zoveel woningen
en bijbehorende voorzieningen, parken en infrastructuur
gebouwd. De nieuwe woonwijk Nieuwland werd beschouwd
als het summum van modern bouwen, al noemden oudere
5 Musis
Burg. van Haarenlaan, 1956, architect Dirk Brouwer
De bouw van de nieuwe
naoorlogse woonwijken was in
Schiedam tegelijk een technisch
en organisatorisch hoogstandje:
nooit eerder waren zo snel
zoveel woningen en bijbehorende
voorzieningen, parken en
infrastructuur gebouwd.
Schiedammers de nieuwe wijk ook denigrerend 'de Hongerput'.
Nieuwland bood ruime, lichte en gezonde woningen, scholen
en winkels voor hoofdzakelijk arbeiders en middenstanders.
Aan de Havendijk keken de bewoners vanuit de nieuwe flats
op de efficiënte verkeersstructuur aan de ene zijde en een
ruim wandelpark met uitzicht op de rivier aan de andere
zijde. De aanleg van het recreatiegebied Prinses Beatrixpark
waarmee in 1954 als werkverschaffingsproject werd begonnen
en het sportveldencomplex Harga leverden het bewijs dat de
gemeente en zijn burgers zich inzetten voor de opbouw van
een ontspannen, blije en gezonde samenleving. Deze lijn werd
ook doorgezet in Groenoord, waarvan het oudere gedeelte, dat
op de tijdschaal nog net past binnen de wederopbouwperiode,
dezelfde sfeer ademt als de woongebieden rondom de
Klaas Katerstraat en J.C. van Markenstraat die als laatste in
Nieuwland werden gerealiseerd.

Nolenslaan,1962, architect Spruijt en den Butter. Foto G. den Butter
In zekere zin geeft het omvangrijke en zorgvuldig uitgevoerde
onderzoek dat ten grondslag ligt aan 'De wederopbouw in
Schiedam 1940-1965' de fysieke verantwoording van een
– veel oudere – stedenbouwkundige studie. De resultaten
hiervan werden in 1949 neergelegd in het 'Stedebouwkundig
Memorandum over de stedebouwkundige ontwikkeling
van Schiedam'. In datzelfde jaar nam de gemeenteraad
dit memorandum aan als leidraad voor het te ontwikkelen
beleid. In dit memorandum schetsten stedenbouwkundige,
landschapsarchitecten en gemeentelijke diensten het
bouwkundig toekomstbeeld van Schiedam. Hans van der
Sloot beschrijft in zijn geschiedenis van Gemeentewerken,
'Een omgeving licht en blij van kleur' hoe dit memorandum
– door hem 'Het blauwe boek' genoemd – tot in de jaren
tachtig de 'bijbel' bleef van de stadsontwikkelaars en politiek.
'De wederopbouw in Schiedam' geeft daarentegen een
gedetailleerde verantwoording van wat er nu precies werd
gebouwd en welke waardering wij daaraan kunnen verbinden.
'Deel I' plaatst de projecten terug in het kader van technische,
algemene en lokale visies van het moment van voorbereiden
en uitvoeren. Deel II gaat daarin enkele stappen verder en
beschrijft en waardeert de architectuur op gebouwniveau (en
soms gedeelten daarvan).
Met plezier en interesse
Het is niet meer dan logisch dat beide delen van 'De wederopbouw'
elkaar grotendeels overlappen. Want waar deel I
zich vooral richt op de geschiedenis en bespreking van de
grote stadsuitbreidingen, concludeert deel II dat daarin ook
het merendeel van opmerkelijke wederopbouwarchitectuur is
gerealiseerd. Maar met kennelijk veel plezier en interesse kijkt
Rikkert Wijk ook over de grenzen van dit onderzoeksgebied
en bespreekt ook kleinere en grote wederopbouwprojecten in
de binnenstad, in Schiedam Oost en West en in de Gorzen. In
In de verdere wijkontwikkeling
van onder andere Nieuwland
en Groenoord kan niet langer
voetstoots worden uitgegaan
van een lage en dus vervangbare
kwaliteit. Omgekeerd krijgen
bewoners in hun pleidooi
voor handhaving van hun
woonomgeving en woongenot
er in een aantal gevallen een
cultuurhistorisch argument bij.
Hun straat of buurt heeft met
'De wederopbouw' een identiteit
gekregen.
dit deel confronteert hij de lezer met (of attendeert op) tal van
architectonische parels waarvan de waarde nog niet of pas
sinds heel kort wordt onderkend.
In de inleiding op Deel II verwoordt architect Rikkert Wijk
helder de probleemstelling en doelstelling van het onderzoek:
'De architectuur en stedenbouw uit de naoorlogse periode
is te beschouwen als een belangrijke ontwikkeling in de
Musis 6

Nederlandse architectuurgeschiedenis. Het was een periode
van vernieuwing op het gebied van architectuur, mede door
het gebruik van nieuwe materialen en werkwijzen.
Het stedenbouwkundige ontwerp kenmerkte zich door nieuwe
verkavelingspatronen, nieuwe wijkopbouw en een steeds
belangrijker rol van het verkeer als ordeningsprincipe. Dat
deze vernieuwing niet overal tot leefbare en aantrekkelijke
wijken heeft geleid, is gezien de complexiteit van de toenmalige
nieuwbouwopgave geen wonder. Toch verdienen de
vroegnaoorlogse gebouwen en wijken meer aandacht voor de
bestaande – soms verhuld geraakte – (steden)bouwkundige
kwaliteiten. Meer aandacht voor de bestaande kwaliteiten kan
ook leiden tot een effectiever gebruik van bestaande structuren
en bouwwerken.
Op het ogenblik staan stedenbouw en architectuur uit deze
periode onder druk. Door slecht onderhoud en sociale
problemen hebben naoorlogse wijken een slechte naam.
De kwaliteit van de openbare ruimte is afgenomen en de
woningen voldoen allang niet meer aan de eisen van de
moderne tijd'.
Daarin – noch Hebly, noch Rikkert Wijk spreekt zich daarover
expliciet uit – vinden hedendaagse ontwikkelaars en
corporaties precies de motieven voor binnenstedelijke kaalslag
om zodoende nieuw terrein te vinden voor een stadsuitbreiding
of wijkvernieuwing die volledig is afgestemd op de eisen van
de hedendaagse woonconsument.
In deze ontwikkeling is slopen in alle gevallen aantrekkelijker
dan restauratie en inpassing van bestaande gebouwen
en structuren in een nieuw ontwikkelingsplan. Ook – of
misschien juist – gelet op de aantrekkelijkheid van nieuw te
ontwikkelen gebieden in een bestaand stedenbouwkundig
kader. In veel gevallen kan immers gebruik worden gemaakt
van de inbedding van het nieuwe project in een bestaande
omgeving, met gebruikmaking van tal van reeds gerealiseerde
infrastructurele voorzieningen.
Juist tegen de achtergrond van deze praktijk waarschuwt
Rikkert Wijk: 'Van belang is de cultuurhistorische waarde
van deze wijken en gebouwen in kaart te brengen en
cultuurhistorie een volwaardige afwegingsfactor te laten
zijn bij het opstellen van plannen ter verbetering en
vernieuwing van naoorlogse gebieden. Zo kan er een
verantwoorde keuze gemaakt worden bij het opstellen
van ontwikkelingsprogramma's in het kader van stedelijke
vernieuwing'.
Hiermee geeft Wijk precies aan waarin 'De wederopbouw
in Schiedam' een brisant document kan zijn. In de verdere
wijkontwikkeling van onder andere Nieuwland en Groenoord
kan niet langer voetstoots worden uitgegaan van een lage
en dus vervangbare kwaliteit. Omgekeerd krijgen bewoners
in hun pleidooi voor handhaving van hun woonomgeving en
woongenot er in een aantal gevallen een cultuurhistorisch
argument bij. Hun straat of buurt heeft met 'De wederopbouw'
een identiteit gekregen. Reden temeer om bestaande en voor
de toekomst geschetste kwaliteiten nog eens goed met elkaar
te vergelijken. Naast het kwantitatieve rendementsdenken,
een leidend principe voor elke projectontwikkelaar en tegenwoordig
ook de corporatie, ligt er nu het cultuurhistorische
pleidooi voor kwaliteit en niet zelden handhaving van het
bestaande. Daarom verdient 'De wederopbouw in Schiedam
1940-1965', de kwalificatie van een dapper stuk. Met de
complimenten aan de opdrachtgever. Dat ook.
7 Musis
Rioolgemaal Marconiweg, 1949, Gemeentearchitect L.A. de Haas. Foto G. Burg
Ooievaarsbrug, 1949, Gemeentearchitect L.A. de Haas
Opstandingskerk woningen Burg. Honnerlage Gretelaan, 1958, architect J. Bakema
Oranjestraat, 1952, architect Spruijt en den Butter

Mooi of lelijk.
Daar gaat het feitelijk niet om
Het zal inmiddels niemand zijn ontgaan.
Met volle inzet is Schiedam bezig om
een periode van ernstige verwaarlozing
gedurende een kleine halve eeuw
ongedaan te maken. Direct na de
bouwvak is een begin gemaakt met
de restauratie van zes winkelpanden
tussen het Stedelijk Museum en de hol
van de Lange Achterweg in opdracht
van de speciaal hiervoor opgerichte
Stichting Restauratie Hoogstraat
Schiedam. In september gaat officieel het
Wennekerpand van start met de kleine
zaal van het Theater aan de Schie, de
Teerstoof, Wenneker Cinema en het CBK
in de hiervoor schitterend verbouwde
distilleerderij Wenneker. Zonder hierop
al te veel de aandacht te vestigen is
aan het Stationsplein, na een grondige
renovatie het vroegere AMEC-gebouw in
gebruik genomen. Daarbuiten worden op
de Hoogstraat een twaalftal particuliere
verbeterprojecten uitgevoerd en is op een
haar na (of – om precies te zijn – op de
restauratie na van de glas-in-loodramen
in de bioscoopzaal) de cascorestauratie
voltooid van de vroegere Monopole.
Winkelgalerij Nolenslaan,1962, architect Spruijt en den Butter. Foto G. den Butter
Het team dat verantwoordelijk is voor monumentenzorg
en gevormd door Vera van der Vlerk, Ciska Bakker en
Geert Medema, blaakt van enthousiasme. Nog nooit zijn in
Schiedam zoveel projecten tegelijk in uitvoering geweest. En
nog nooit in zo'n grote diversiteit. En dit laatste dan zowel
gemeten naar het onderscheid in de objecten, variërend van
een simpele kruidenierswinkel tot en met de stamhouder
aller waterstaatkerken in Nederland, naar bouwperiode
vanaf de achttiende eeuw tot de wederopbouwperiode en
naar toekomstige bestemming. Want in de restauraties die
het drietal in uitvoering heeft wordt ook voorzien in het
realiseren van hedendaagse woningen achter gevels van de
winkelpanden aan de Hoogstraat.
Revitalisering is een sleutelbegrip in alle hersteloperaties.
Ciska Bakker: 'We gaan ervan uit dat alle restauratieobjecten
een functie zullen hebben. We gaan daarbij uit van een
economisch herstel. Dat kan korter of langer duren, maar
uiteindelijk moeten alle objecten terecht komen op de vrije
markt. Het is ondoenlijk om voor alle gebouwen die op dit
ogenblik worden hersteld, een culturele functie te creëren. In
de eerste plaats is Schiedam met z'n culturele voorzieningen
in gerestaureerde panden, meer dan goed voorzien. Het
Stedelijk Museum, het Wennekerpand en Pand Paulus hebben
alle culturele bestemmingen gekregen. Vanuit particulier
initiatief kun je daar nog de Korenbeurs bij tellen en de
schitterend gerestaureerde KetelFactory. Het is een palet aan
culturele voorzieningen dat je niet eindeloos kunt uitbreiden.
Dat betekent dat je voor restauratieprojecten een commerciële
basis zult moeten vinden. Dat mag wat ons betreft horeca
zijn, mits dit voldoet aan een aantal randvoorwaarden wat
kwaliteit betreft en exploitatiemogelijkheden, maar ook
een bedrijfsbestemming is denkbaar of het opsplitsen in
appartementen'.
Musis 8

Magazijn Ver. Glasfabrieken, 1955
O.S. Schravenlant, 1956, architect C.C. Vollinga O.S. Schravenlant, 1956, architect C.C. Vollinga
Een trouwlocatie zonder kraak of smaak
Vera van der Vlerk: 'De horeca heeft met name de Grote Markt
een impuls gegeven. Nog maar een paar jaar geleden was het
oude stadhuis, alle historische en monumentale waarden ten
spijt, een trouwlocatie zonder kraak of smaak. En moet je nu
'ns komen. Mede dankzij de horeca is het toch een parel voor
de binnenstad'.
En natuurlijk een ingrijpende restauratie waarin het monumententeam
een groot aandeel heeft gehad. Was het niet in de
technische uitwerking van de restauratieplannen dan wel in
het enthousiasmeren van politiek en bestuur voor alle plannen
en deelplannen, in de keuze voor sprekende en onverwachte
kleuren en materialen voor het interieur en daarmee het
herbestemmen van het oude stadhuis tot representatieve
stedelijke ontvangstruimte.
Vera van der Vlerk: 'Je hebt natuurlijk wel een bestuur nodig
dat het enthousiasme deelt. Zonder dat geen Wennekerpand.
Of de restauratie van de Armenschool aan het Broersveld. Al
op de dag van de brand waren we het er over eens dat sloop
geen optie mocht zijn. Terwijl het misschien best voor de
hand had gelegen om deze ruïne te slopen. De Armenschool
behoorde beslist niet tot de belangrijkste stedelijke monumenten.
Maar was wel beeldbepalend voor het Broersveld en ondanks
z'n bescheidenheid één van Schiedams rijksmonumenten. Dus
zijn we vanaf de allereerste dag uitgegaan van herstel'.
Ciska Bakker over hetzelfde pand: 'We hebben daarin duidelijk
al die wijzigingen intact gelaten die in de loop der eeuwen zijn
aangebracht. Zo'n gebouw is een levend onderdeel geweest
van het stedelijk weefsel. Dat mag je wat mij betreft laten zien.
En stad is voortdurend in beweging. Het monumentenbeheer
moet daarin onderdeel zijn. Geen keurslijf dat een vrije
ontwikkeling in de weg staat'.
9 Musis
tekst: Hans van der Sloot
foto's: Rikkert Wijk
Inmiddels liggen er twee
rapporten die de periode waarin
gebouwen een monumentale
status kunnen krijgen aanzienlijk
oprekken. Officieel geldt een
leeftijd van vijftig jaar als grens
waarop gebouwen aanspraak
kunnen maken op een monu-
mentenstatus. De groeiende
aandacht voor de wederopbouwarchitectuur
maakt dat deze
grens wat minder rigide wordt
gehanteerd.
Inmiddels liggen er twee rapporten die de periode waarin
gebouwen een monumentale status kunnen krijgen
aanzienlijk oprekken. Officieel geldt een leeftijd van vijftig
jaar als grens waarop gebouwen aanspraak kunnen maken
op een monumentenstatus. De groeiende aandacht voor de
wederopbouwarchitectuur maakt dat deze grens wat minder
rigide wordt gehanteerd. Ciska Bakker: 'Schiedam heeft
deze aandacht aangegrepen om de wederopbouwperiode

Willemskade, 1951, architect D. van der Meyde
Revitalisering is een sleutelbegrip in alle hersteloperaties. Ciska Bakker:
'We gaan ervan uit dat alle restauratieobjecten een functie zullen hebben.
We gaan daarbij uit van een economisch herstel. Dat kan korter of langer
duren, maar uiteindelijk moeten alle objecten terecht komen op de vrije
markt. Het is ondoenlijk om voor alle gebouwen die op dit ogenblik
worden hersteld, een culturele functie te creëren.
diepgaand aandacht te geven. Met de rapporten van Hebly
Teunissen over de stedenbouwkundige ontwikkeling van
Schiedam tussen 1945 en 1965 en dat van Rikkert Wijk
over de wederopbouwarchitectuur, beschikken we over
een goed inzicht over de historische samenhang van
stadsontwikkelingsprojecten en de manier waarop deze vorm
hebben gekregen'.
Langs de lat
Dit betekent overigens niet dat de gemeentelijke
monumentenlijst vanwege deze lijvige studies nu met enkele
tientallen objecten wordt uitgebreid. Althans niet per definitie.
Bakker en Van der Vlerk benadrukken dat beide onderzoeken
vooral zullen dienen om het gehele monumentale bezit van
Schiedam langs de lat te leggen. Ciska Bakker: 'We hebben nu
een monumentenwaardering die een langere periode bestrijkt
en daardoor een – op enkele punten – andere samenhang
laat zien. Dat is heel waardevol. Het overzicht is nu compleet.
Wat volgt is dat we nu verantwoorde keuzes kunnen maken.
Niet alleen is het aantal gebouwen waaraan de bevolking een
betekenis hecht nu uitgebreid. Er is ook vastgelegd wat die
gebouwen bijzonder maakt en hoe zeldzaam soms. Zowel voor
Schiedam als voor de tijd waarin ze gerealiseerd zijn. Heel
belangrijk is ook het stedenbouwkundig onderzoek. Dat maakt
dat je met andere ogen kijkt naar een gebouwde omgeving en
in het onderzoek de elementen kunt vinden, waarom sommige
nieuwe stadsdelen een bredere belangstelling verdienen. Juist
in de ontwikkelingsgebieden van na de Tweede Wereldoorlog.
Sommige conclusies uit beide rapporten staan al vrijwel vast.
Je moet wel blind zijn om niet de monumentale waarde te
zien van het gemaal aan de Marconistraat of van de Grensflat
met aansluitende bebouwing. Andere punten staan echter
veel minder vast, of worden in het geheel niet als monument
gezien. Neem de muziekkoepel in de Plantage. Op basis van de
onderzoeken van Hebly Teunissen en van Rikkert Wijk kun je
zonder meer stellen dat Schiedam met deze koepel een klein,
maar heel bijzonder monument bezit, terwijl de omwonenden
van de Plantage het een onding vinden en het zo snel mogelijk
gesloopt willen hebben'.
Vera van der Vlerk: 'Maar je zult altijd meemaken dat wat de
één mooi en waardevol vindt, door de ander wordt afgekraakt
als monsterlijk. Dat hebben we ook met de Monopole ervaren.
Musis 10

Even puur geredeneerd vanuit het gebouw en de plaats waar
dit staat hebben we te maken met een bijzonder object.
Hoeveel van deze volkstheaters zijn in Nederland bewaard
gebleven? En hoeveel in min of meer de staat waarin het
indertijd ook is gebouwd? Méér dan enkele tientallen zullen
het niet zijn. En misschien dat zelfs niet eens. Maar even los
daarvan is het ook een bijzonder gebouw. Een vaste vraag
in de discussies over behoud of sloop is altijd in hoeverre je
op dezelfde plaats een vergelijkbare monumentaliteit kunt
realiseren. Het antwoord lijkt makkelijk. Maar hoe vul je een
dergelijk volume, hoe realiseer je dezelfde stedenbouwkundige
en architectonische verhoudingen ten opzichte van de
omringende bebouwing. Kortom, hoe bouw je na de sloop iets
terug dat dezelfde waarde en dezelfde betekenis heeft? Nu is
het de vraag wie aan dit gebouw een nieuwe bestemming kan
geven. Daarbij kun je van alles voorstellen. Zeker is echter dat
op één van de belangrijkste plekken aan de Hoogstraat een
pand van betekenis staat'.
Ciska Bakker: 'Je kunt de restauratie van de Monopole niet
los zien van de verdere plannen in de directe omgeving van
het Stedelijk Museum. Met het herstel van een zestal winkels
tussen Museum en de afrol van de Lange Achterweg is een
begin gemaakt. Niet voorbij mag worden gegaan aan de
inspanningen die Van Doorn en Salari zich inmiddels heeft
getroost om zijn winkelbezit te restaureren en daarvoor
nieuwe functies te vinden. De Monopole kan in de verdere
ontwikkeling van de Hoogstraat, waarbij we ook naar de
voormalige Schoenenreus kijken, een sleutelrol vervullen.
Stedenbouwkundig gesproken had het misschien vervangen
kunnen worden. Maar had Schiedam daarmee dan een
even karakteristiek bouwwerk terug gekregen? Ik durf dat te
betwijfelen. En zeker zoals de Monopole er nu bijstaat. Met
die raampartijen op de begane grond heeft het gebouw een
aantrekkelijke plint. Je kunt er weer van alles mee doen'.
Een duidelijke, eigen karakteristiek
De restauratie van de Monopole is een cascorestauratie,
gericht op een zodanig bouwkundig herstel dat een nieuwe
investeerder er goed mee uit de voeten kan, zonder dat de
restauratie het toekomstig gebruik een dwingende verplichting
oplegt. Vergelijk het met een loft die ook wordt opgeleverd als
gezonde, maar kale ruimte waarbinnen van alles gerealiseerd
kan worden.
Beide monumentenzorgsters zijn desalniettemin verrukt
van het resultaat. Vera van der Vlerk: 'Het was een absolute
ruïne die de gemeente had aangekocht. Niet alleen was het
hele bioscoopinterieur eruit gesloopt, het was ook nog eens
onoordeelkundig gedaan. In feit was er een heel gevaarlijke
situatie ontstaan en had Schiedam aan de Monopole een
gebouw waaraan in feite geen enkele bestemming meer kon
worden gegeven. Het bouwkundig onderzoek bracht aan het
licht dat ook de fundamenten moesten worden aangepakt. Een
bioscoop is daarbij ook nog eens een ongelukkig gebouw om
te restaureren. De kern is niet meer dan een grote doos. Je mist
de binnenstructuur. Desalniettemin is het wel een gebouw met
een heel duidelijke, eigen karakteristiek. Of je het nu een mooi
of een lelijk gebouw vindt'.
Die overwegingen spelen ook een rol bij de ontwikkeling van
de restauratie- en herbestemmingsplannen voor de Havenkerk.
Lang niet iedere Schiedammer is even gecharmeerd van deze
kerk van Tollus, die mag worden beschouwd als een voorloper
van de Waterstaatsstijl waarin zovele rooms-katholieke kerken
zijn gebouwd (1822-1824) nadat koning Willem I het uit de
zestiende eeuw stammend verbod op de katholieke eredienst
had versoepeld.
11 Musis
School Nieuwe Damlaan, 1956, architect Swaneveld en Goslinga
Voormalige Timmerfabriek Wilton-Fijenoord, 1948, architect F. de Weger
In vergelijking tot vele andere bouwwerken van Tollus is de
Schiedamse kerk disproportioneel. In het oeuvre van deze
bouwmeester manifesteert zich het hernieuwd zelfbewustzijn
van de Nederlandse katholieken aan het begin van de
negentiende eeuw. De Schiedammers deden er echter nog
een schepje bovenop en maakten van hun kerk bijkans een
katholiek manifest dat al van verre zichtbaar moest zijn.
Ook het interieur is in menig opzicht een voorbeeld van
classicistisch exuberantisme. Te groot, te rijk geornamenteerd
en te weelderig en daarmee buiten de verhoudingen die de
devote Tollus nastreefde.
De restauratieplannen zijn in volle ontwikkeling. De gedachtewisseling
over de herbestemming ook nadat de eerdere hotelplannen
op een snel verslechterend investeringsklimaat zijn
stukgelopen. Vera van der Vlerk: 'Een eerste stap was het
verwerven van de kerk en het creëren van een gezonde basis
voor verdere ontwikkeling. Die hebben we nu. En wat daaruit
kan voortkomen zien we nu zowel op het niveau van de
Hoogstraat als – veel groter – in het Wennekerpand. Wat daar
is gerealiseerd is uniek voor Schiedam en voor de regio. Maar
daar begon de ontwikkeling met na te denken over wat je
met een dergelijk gebouw zou kunnen doen en het besef dat
hier een industrieel gebouw staat, dat lang niet iedereen mooi
vond, maar ondertussen niet meer weg te denken valt uit de
binnenstad van Schiedam'.

"Het roer
moet om,
anders wordt
Vlaardingen
krimpstad"
Dat hotel aan de Markt in Vlaardingen komt
er dus niet. Het zou worden gevestigd in
de voormalige Stadsschool en omliggende
panden. Doch de parkeernorm stond het
niet toe. Om zijn investering te redden,
besloot de ontwikkelaar het complex
dan maar te verbouwen tot woningen.
Een herbestemming tegen wil en dank,
te elfder ure geïmproviseerd, helemaal
in de lijn van het weinig doelgerichte
Vlaardingse monumentenbeleid. De koper
van Markt 45 stelt het met een speciaal
soort humor vast. Die koper heet – leve
het toeval – Bert van Bommel. De monumentendeskundige
die wegens zijn
opvattingen over stedenbouw met weinig
mensen op het stadhuis door één deur kan.
Het is een mooi, ruim pand, dus over zijn nieuw verworven
woongenot zal Van Bommel niet klagen. Maar beroepshalve
vindt hij het toch jammer dat rigide parkeerregels in staat
zijn gebleken een interessante herbestemming te blokkeren.
Zoiets zou eigenlijk niet moeten kunnen. "Waarom bemoeit de
overheid zich überhaupt met parkeren? Als jij kiest voor een
auto, ben je toch zelf verantwoordelijk waar je dat ding laat?
De gemeente had moeten zeggen: zoek zelf maar een plek
voor het blik."
Bert van Bommel
Helaas, het Vlaardingse gemeentebestuur laat zelden een
origineel geluid horen, is Van Bommels ervaring. Wethouders,
raadsleden en ambtenaren houden liever vast aan vertrouwde
normen – zonder zich af te vragen of een update zo nu en
dan niet op z'n plaats zou zijn. Door die conservatieve aanpak
lopen niet enkel individuele panden een mooie toekomst
mis. De stad als geheel ondervindt er nadeel van. Aan de
vooravond van Open Monumentendag 2011 pleit Van Bommel
dan ook voor een herbestemming van Vlaardingen en detail en
en gros. Waarmee hij eenmalig breekt met zijn adagium "dat
hij zich nergens mee bemoeit, omdat hij aan zijn gezondheid
moet denken".
Bert van Bommel (57) is architect, volgens zijn opleiding
althans, want gebouwen ontwerpen is niet zijn vak: hij
doceert aan de TU Delft en is adviseur monumentenzorg van
de Rijksbouwmeester. In Vlaardingen was hij jarenlang lid van
de monumentencommissie. Onder de PvdA-wethouders Ary
Maarleveld en Kees van der Windt ging het wel, die waren
niet doof voor goede adviezen, maar met de CDA'er Cees Bot
was geen land te bezeilen. Na een paar aanvaringen gooide
Van Bommel de handdoek in de ring. Zijn betrokkenheid met
het stenen erfgoed beperkt zich tegenwoordig tot incidentele
adviezen aan de SP (zijn partij) en aan de Historische
Vereniging Vlaardingen.
Het bloed kruipt evenwel waar het niet gaan kan. Vanuit zijn
ooghoeken houdt hij wel degelijk in de gaten hoe Vlaardingen
met zijn monumenten omgaat. Wat hij waarneemt, is weinig
hoopgevend. "Ik zie vooral gemiste kansen," zegt hij somber.
De uitgangspunten van het Actieplan Wonen, dat de
uitstroom van kapitaalkrachtige inwoners wil tegengaan
door goedkope portiekflats te slopen en te vervangen door
eengezinswoningen, zijn op zich niet verkeerd, erkent hij.
Musis 12

Maar uitvoering van dit plan alleen is onvoldoende. Hij maakt
een vergelijking en stelt Vlaardingen voor als een schip met
een gat in de romp. "We zijn bezig het binnenstromende water
weg te pompen. Maar het gat wordt niet gedicht."
Doordat de gemeente enkel focust op uitvoering van het
woonplan, worden andere belangen uit het oog verloren.
In Vlaardingen lijkt men blind voor de onmiskenbare trends
die bezig zijn hun stempel op de toekomst te drukken, betoogt
Van Bommel.
"Praten over de toekomst is deels koffiedik kijken, maar drie
ontwikkelingen staan toch wel vast. We krijgen te maken met
een dalende bevolking, een verschijnsel dat bekend staat als
krimp, en die bevolking wordt ouder en ouder. Dat betekent
nogal wat voor de gebouwde omgeving. In krimpregio's zal
veel plat moeten, anders ontstaan er spooksteden. Punt twee
heet duurzaamheid. We gaan naar energiepassieve gebouwen.
We moeten ons aanpassen aan nieuwe bouwwijzen. Thema
drie tenslotte is het herbestemmen van de overvloed aan
panden die straks niet meer worden gebruikt. Nu al staat
veertien procent van de kantoorgebouwen leeg. Wat gaan
we daar mee doen? En wat gaan we doen met de verouderde
bedrijfsterreinen uit de jaren vijftig en zestig? Blijven die
exclusief bestemd voor bedrijven, of gaan we er straks ook
wonen?"
Beleidsnota's van B en W van Vlaardingen roeren deze
thema's onvoldoende aan, meent Van Bommel. "Men gaat er
te gemakkelijk vanuit dat onze levensstijl over twintig jaar nog
dezelfde is als nu. Wij anticiperen helemaal niet op hoe de
stad er in 2030 zal uitzien."
Blijft Vlaardingen het oude, weinig toekomstgerichte beleid
voeren, dan moet het gemeentebestuur op den duur rekening
houden met krimp, vreest Van Bommel. "Nieuwe inwoners
trek je niet alleen door leuke huizen te bouwen. Goede
bereikbaarheid bijvoorbeeld is ook van belang voor het op
peil houden van je inwonertal. Als je dat erkent, moet je niet
akkoord gaan met een tramverbinding vanuit Rotterdam
die niet verder gaat dan Holy en je eigen centrum links laat
liggen. En ook niet akkoord gaan met het ombouwen van
de Hoekse Lijn tot metro, waarvan de consequentie is dat de
directe railverbinding met Rotterdam CS wordt opgeheven.
Vlaardingers die per trein richting Utrecht willen, moeten
straks met hun bagage de metro in en overstappen op Beurs,
of op station Schiedam-Centrum overstappen op een trein
richting Rotterdam en daar dan opnieuw overstappen."
Zorgen voor goede werkgelegenheid is een andere
voorwaarde om nieuwe inwoners naar een stad te trekken.
Ook daarmee is het droevig gesteld volgens Van Bommel.
"Hoeveel bedrijven hebben wij met veel en hoogwaardige
arbeidsplaatsen? Ik weet er maar één: Unilever Research. Als
je niet in staat bent hoogwaardige werkgelegenheid binnen te
halen, accepteer je de vergrijzing. Dat doet de vraag rijzen of
we, met zo'n bevolkingssamenstelling, al die nieuwe huizen in
de Westwijk en de Babberspolder nog wel nodig hebben."
"In 2025 is meer dan de helft van de Vlaardingse bevolking
65 jaar en ouder. Daar houden we onvoldoende rekening
mee. We zijn bezig vooral woningen voor jonge gezinnen te
bouwen. Die woningen moet je straks allemaal weer gaan
herbestemmen. Maar in hoeverre zijn die huizen daarvoor
geschikt? Er zal veel moeten worden gesloopt, wat veel geld
gaat kosten. We doen er goed aan ons te realiseren dat we
13 Musis
tekst: Peter de Lange
foto's: Jan van Kampenhout
meer seniorenwoningen en meer verzorgingshuizen nodig
hebben. Misschien is de Wilhelminahaven wel een goede plek
om iets te doen voor deze groep. Je zou er een omgeving
van kunnen maken waar ouderen kunnen wonen in een
karakteristiek havengebouw met een eigen jacht voor de
deur."
Wat Vlaardingen de allereerste plaats nodig heeft, meent
Van Bommel, is een stadsbestuur met durf. Bestuurders die,
zoals burgemeester Jan Heusdens en wethouder Teun de
Bruin deden ten tijde van de wederopbouw, gaan voor het
hoogste. "Heusdens en De Bruin waren visionaire mensen.
Bij de ontwikkeling van de stad lieten ze zich terzijde staan
door Willem van Tijen, de grootste stedenbouwkundige van
zijn tijd. De Westwijk en de Babberspolder zijn typische
voorbeelden van de stedenbouw volgens de principes van die
tijd. We maakten er internationaal naam mee. Vlaardingen
was een ultramoderne, snel groeiende stad waar tal van
fameuze architecten aan meebouwden. We zouden een beetje
van het lef van toen moeten zien te herwinnen."
Niet alleen is het lef van toen verdwenen, ook veel van de
gebouwen die getuigden van het elan dat Vlaardingen toen
uitstraalde bestaan alleen nog in de herinnering. Of ze zijn
zodanig verminkt, dat ze de naam van hun ontwerper nog
maar weinig eer aandoen.
Bert van Bommel somt een treurigstemmend lijstje op.
Het politiebureau aan de Delftseveer van Marius Duijntjer:
gesloopt. De technische school aan de Deltaweg, van Dirk
Roosenburg: gesloopt. Het Holyziekenhuis van Joost Boks:
Zicht op de watertoren van Vlaardingen

Hoogstraat 180, Hof van Spaland 59, Schiedam
De Tuinen 20, Naaldwijk
...WIJ GAAN NOG EVEN DOOR...
UW OUDE BRIL
IS GELD WAARD
DEZE DEZE SUCCESVOLLE
SUCCESVOLLE
AKTIE AKTIE STOPPEN STOPPEN WIJ
NOG NOG LANG LANG NIET! NIET!
DOE DOE DUS DUS MEE..!
MEE..!
INRUIL-
PREMIE
€100,- OF
€50,-!
Ruil uw oude bril in en ontvang tot 100,- euro
inruilpremie bij aanschaf van een nieuwe
complete bril uit onze gehele collectie. Uw oude bril
geeft iemand in een 3e wereldland weer kans op een
beter (vooruit)zicht. Kom nu naar Tempel Optiek en
doe mee. Deze aanbieding komt nog bovenop de
vergoeding van uw zorgverzekeraar.
Tempel Optiek
werkt samen met alle
zorgverzekeraars.
Hoogstraat 2 • 3111 HH Schiedam • Tel (010) 473 59 19
www.tempeloptiek.nl
E R K E N D
B L OE M SI E R K U N S T E N A AR
Hoogstraat 108-110, 3111 HL Schiedam, telefoon 010 - 426 75 12
Bedrijfsabonnementen, rouwarrangementen, bruidsboeketten,
exclusieve arrangementen
Bezoek onze website: www.rosabloemen.nl

gesloopt. Het Deltahotel, ook van Boks, ingrijpend veranderd.
De flats aan de Maasboulevard van Hugh Maaskant: kunnen
voor de beoogde woningbouw in de Rivierzone worden
gesloopt, als het aan de gemeente ligt. De flatwoningen van
Jan Wils aan het Mendelssohnplein: mismaakt door plastic
kozijnen. De witte huisjes in de Indische Buurt: verbouwd naar
individueel inzicht, waardoor de eenheid verloren is gegaan.
Station Vlaardingen-Oost, van Koen van der Gaast: ontsierd
door een patattent op het stationsplein en een kantoortoren in
de flank.
Waarom, vraagt Van Bommel, werd die patattent niet in de
plint van het station opgenomen? En kon die kantorenflat nou
echt niet ergens anders worden gebouwd?
Op tal van plaatsen in de stad komt hij dergelijke slordigheden
tegen. Of zijn het eerder uitingen van onverschilligheid?
"Neem dat koffietentje op het Veerplein. Dat staat er om de
eigenaar te compenseren van een café dat moest worden
afgebroken voor woningbouw. Een fatsoenlijk gebaar,
alleen kan het Veerplein door dat koffietentje nooit een echt
plein worden. Waarom is dat zaakje niet gewoon in het
bibliotheekgebouw opgenomen?"
Misschien komen zulke missers wel voort uit een gebrek aan
fantasie, oppert Van Bommel. Illustratief vond hij, enkele jaren
geleden al weer, de aanstelling van een 'Hoogstraatmaker' in
het kader van een kunstzinnig project dat geen ander doel had
dan de schijn te wekken dat de leegstand op de Hoogstraat de
volle aandacht van de gemeente had. Maar aan de leegstand
veranderde helemaal niets. "Aalles wat ze uit de kast konden
halen was iemand die rare lampjes in de bestrating bedacht,
zodat je verblind wordt als je er 's avonds fietst," zegt Van
Bommel smalend.
En ook nu nog is de leegstand op de Hoogstraat een
onopgelost probleem. Terwijl die met een beetje creativiteit
eenvoudig voorkomen had kunnen worden. Hoe? "Ze hadden
bij de bouw van de parkeergarage aan de Afrol een leuke
passage moeten plannen. Dat je vanuit de garage door
die passage op de Hoogstraat was uitgekomen. Nu laten
gebruikers van de garage de Hoogstraat links liggen, omdat
ze over de Gedempte Biersloot naar het centrum lopen. Ook
alweer een gemiste kans. De enige mogelijkheid die nu nog
rest, is de winkels een woonbestemming geven. En ook dat
wil niet echt vlotten."
Waarom legt Vlaardingen toch zo weinig visie en daadkracht
aan de dag? Die vraag blijkt niet eenduidig te beantwoorden.
Volgens Van Bommel spelen tal van factoren een rol. "Op
het stadhuis zitten hardwerkende ambtenaren die twintig,
dertig jaar geleden hun opleiding hebben gedaan. Aan hun
kijk op het vak is sindsdien niets veranderd. Hoeveel van die
ambtenaren wonen in deze stad? Hoe betrokken voelen ze
zich bij Vlaardingen en hoe goed zijn ze op de hoogte van
de situatie? Bij een aantal leidt dat zeker tot desinteresse en
gemakzucht."
Vervolgens zijn er de bestuurders, die het experiment mijden
uit vrees voor hun positie. "Veel bestuurders hebben geen
oog voor de toekomst, ze denken niet verder dan hun eigen
zittingsperiode. Bovendien zijn ze beducht voor de publieke
reactie. Daarom zal een interessant idee niet snel een kans
krijgen. Zou je bijvoorbeeld voorstellen de Waal en de
Biersloot weer open te leggen en het water terug te brengen in
de binnenstad, dan gaat de middenstand ogenblikkelijk klagen
dat hun winkels onbereikbaar worden. Zulke protesten zijn
fnuikend voor leuke initiatieven."
En tot slot is Vlaardingen van oorsprong een calvinistisch
vissersdorp met een bevolking die liever langs rechte dan
15 Musis
Bert van Bommel
kromme lijnen denkt en sceptisch staat tegenover artistieke
uitingen, dit vanuit de overtuiging dat gewoon doen al gek
genoeg is. "Het gemiddelde opleidingsniveau is laag. Erudiete
personen zijn hier in de minderheid," zegt Van Bommel. "Het
is geen toeval dat Bas van Toor de beroemdste Vlaardinger is."
Het lijkt een oordeel uit de zwartste categorie. Maar zo duister
ziet Bert van Bommel de toekomst voor zijn woonplaats
nu ook weer niet in. "Ik heb in 2001 voor de monumentencommissie
rondgekeken en toen vastgesteld dat veel
waardevolle panden waren gesloopt, maar ik heb ook gezien
ook dat er nog veel staat dat de moeite waard is om te
behouden," zegt hij.
Voorts verdient niet ieder gerealiseerd bouwplan het predikaat
lelijk of mislukt. Het Buizengat bijvoorbeeld vindt hij een
geslaagd project. "Hoe negatief veel mensen er ook over doen,
het zijn redelijk bestendige woningen. Door hun ligging tegen
het centrum aan, niet al te ver van het NS-station , zullen ze
ook in de toekomst hun waarde behouden."
Tot slot wil hij nog eens gezegd hebben dat Vlaardingen met
het Actieplan Wonen een goede weg is ingeslagen. "Alleen
mag het van mij best een onsje meer. Laten we ook eens
denken aan het vullen van de open gaten in de binnenstad. Er
moeten wat roeren om, in deze stad. We hebben de keuze. We
kunnen weer voorop gaan lopen, zoals in de wederopbouw, of
we kunnen achterover leunen en afwachten. Ik zou liever voor
het eerste kiezen."

Stadslab
Schiedam
Annerieke Kooi is sinds 31 oktober 2009 coördinator
van het Centrum Beeldende Kunst Schiedam.
Meer informatie over het festival en het programma
op www.wennekerpand.nl en www.cbkschiedam.nl
Foto: Sjaak van Beek
Musis 16

tekst: Annerieke Kooi tekst: Annerieke Kooi
foto's: Jan van der Ploeg, foto's: Sjaak Jan van van der Beek Ploeg
Op 3 september opent het Wennekerpand
zijn deuren voor het publiek. Als prominent
bewoner van het pand, viert het Schiedamse
Centrum Beeldende Kunst deze feestelijke
gebeurtenis natuurlijk mee. Van 3 tot en
met 11 september organiseert het CBK het
festival Stadslab Schiedam, een festival
dat de stad Schiedam op eigen wijze
onder de loep neemt.
Leonardo da Vinci
In hartje Florence is enkele jaren geleden een verborgen
laboratorium ontdekt dat door het genie Leonardo da Vinci
voor zijn studie van het vliegen en ander wetenschappelijk
pionierswerk is gebruikt. The Independent berichtte hierover
op woensdag 12 januari 2005.
'...In brieven en een biografie uit de zestiende eeuw was er
reeds sprake van dat LEONARDO over een verborgen lab
beschikte in een klooster van de orde van de Servi di Maria,
tussen het Instituut voor Militaire Geografie en de basiliek van
de Santissima Annunziata. De vorsers Allessandro del Meglio,
Roberto Manneschalchi en Marcia Charchio hebben de bewuste
kamers nu gevonden. [...] In de kamers zijn fresco's gevonden die
"imponerende gelijkenissen" vertonen met andere voorbeelden
van het experimenteel werk van de Toscaanse schrijver,
wetenschapper, filosoof en dichter. Zo is er een drieluik van vogels
boven een later verwijderde afbeelding van de Maagd Maria. Een
en ander verwijst volgens de ontdekker duidelijk naar de studies
die Da Vinci maakte over de manier waarop vogels vliegen.
Een engel aan de zijkant van het fresco verwijst naar de engel
in een schilderij in het Uffizi-museum dat aan Da Vinci wordt
toegeschreven en dat over Maria Boodschap handelt...' (vertaling
uit: Gazet van Antwerpen)
17 Musis
Wennekerpand tijdens de restauratie. Foto: Jan van der Ploeg
Laboratoria
Leonardo da Vinci beoefende wetenschap ten dienste van
zijn creatieve werk en experimenteerde op een manier die
veel op die van alchemisten lijkt. De naam laboratorium
stamt uit het Latijn, en is afgeleid van labor, 'werk'. Letterlijk
is een laboratorium dus niets meer en niets minder dan een
werkplaats. Een laboratorium is vandaag de dag een ruimte
die gebouwd is voor onderzoek, kennisdeling en innovatie.
In de beeldende kunst wordt de term laboratorium eveneens
gebruikt als aanduiding voor een plek waar onderzoek plaats
vindt, maar dan met artistieke middelen. Een laboratorium
is niet noodzakelijk een plek waar gezocht wordt naar
een eindresultaat, veelal gaat het om het vergroten van
inzicht in een bepaalde materie. Vandaar dat het een graag
gebruikte term is onder kunstenaars, omdat deze zo tot de
verbeelding spreekt, en in zekere zin vrijblijvend is. Zo heet
het cultuurverzamelgebouw in Deventer Kunstenlab. Het
Kunstenlab organiseert tentoonstellingen op het gebied van
hedendaagse beeldende kunst waarbij onderzoek, experiment
en de aandacht voor grensgebieden richtinggevend zijn. Bij
Proeftuin Twente werden in 2003 en 2004 door de hele regio
in 14 gemeenten 'mobiele' laboratoria geplaatst. Hierin deden
kunstenaars van verschillende disciplines gedurende een
maand onderzoek naar de culturele identiteit van de plekken,
Een laboratorium is vandaag de dag een ruimte die gebouwd is voor
onderzoek, kennisdeling en innovatie. In de beeldende kunst wordt
de term laboratorium eveneens gebruikt als aanduiding voor een plek
waar onderzoek plaats vindt, maar dan met artistieke middelen. Een
laboratorium is niet noodzakelijk een plek waar gezocht wordt naar
een eindresultaat, veelal gaat het om het vergroten van inzicht in een
bepaalde materie.

aan de hand van vooraf bepaalde en op de gemeenten
toegesneden thema's. Dichter bij huis, geïnitieerd door
Kunstgebouw in Rijswijk werd een educatieve tentoonstelling
ontwikkeld rondom het werk van de in Rotterdam woonachtige
kunstenaar Hillegon Brunt, met de titel Het laboratorium van
Hillegon.
Wennekerpand
Stadslab Schiedam is de bijdrage van het CBK aan de
publieke opening van het Wennekerpand. Op 3 september
opent het Wennekerpand zijn deuren voor het grote
publiek en gedurende tien dagen presenteren alle culturele
instellingen zich onder het thema 'De Stad'. Dat is een breed
thema, waar iedereen mee uit de voeten kan, vanuit ieder
gezichtspunt, voor elk wat wils. Het CBK – nieuwsgierig
van aard - heeft zich hierbinnen een open en centrale rol
toebedacht, namelijk door te fungeren als stadslabora-
torium. Een plek dus voor experiment en onderzoek
en ontmoeting! Stadslab Schiedam kijkt namelijk over
zijn eigen muren: in het openingsweekend vindt tevens
het festival Invisible City van Ruimte in Beweging plaats.
Het Stadslab gaat samenwerkingen en discussies met
Invisible City aan – alles natuurlijk met de stad in de
hoofdrol. Binnen de context van een cultuurverzamelgebouw
waar meerdere kunstdisciplines samen komen
en gezamenlijke activiteiten worden geïnitieerd, liggen
dit soort kansen voor het oprapen. De mogelijkheid om
interdisciplinaire en interculturele dwarsverbanden te
leggen worden hiermee ingezet om nieuwe doelgroepen
aan te trekken.
Want zoals Jorge Luis Borges al schreef: Als kunst volmaakt
is, dan is de wereld overbodig. Hierin komt duidelijk naar
voren wat de betekenis van het Stadslab Schiedam zou
kunnen zijn. Een centrum waarbinnen de missie leeft om
Schiedam op de kaart zetten. Dat betekent vooruit denken,
kansen grijpen, samenwerken, verbanden leggen, kunstenaars
en kunstminnenden tegemoet komen. De betekenis van het
CBK in het algemeen in de stad en de manier waarop het zich
profileert is tweeledig: enerzijds door een platform in de stad
Een gestript Wennekerpand. Foto: Jan van der Ploeg
te zijn waar lokale kunstenaars aanspraak op kunnen maken.
Maar CBK wil Schiedam ook buiten de stadsgrenzen onder
de aandacht brengen, zodat kunstenaars en kunstminnenden
geprikkeld raken om naar de stad te trekken. Schiedam heeft
zoveel te bieden en kan als kweekvijver fungeren voor aan-
stormend talent dat essentieel is om een dynamisch kunstklimaat
van de grond te brengen. Het CBK gaat met de tijd mee en
deze tijd vraagt om een verschuiving naar zelfredzaamheid,
van kunstenaars wordt verlangd dat zij naast inhoudelijke
expertise ook ondernemende en communicatieve vaardigheden
beheersen. Het CBK wil daarin een rol spelen en een springplank
zijn naar creatief ondernemerschap. Want we zullen nieuwe
wegen moeten inslaan om mensen te bereiken en daarbij
schuwen we de discussie en het rumoer in de stad niet.
Schiedam zal synoniem worden voor een cultureel en bruisend
centrum dat zijn weerga niet kent.
Stadslab Schiedam is typisch een programmaonderdeel dat
binnen de meer algemene doelstelling van het CBK past en
waarmee het CBK zowel zijn open en vernieuwende karakter
toont, als zijn vele gezichten en functies. Het resultaat voor het
komende festival is een programma dat divers, oogstrelend,
analytisch en lichtvoetig is. Voor iedereen die de stad in
het algemeen en Schiedam in het bijzonder een warm hart
toedraagt.
Programma
In 'Groeten uit Schiedam' tonen wereldberoemde skatehelden
hun skills met de stad Schiedam als pittoreske achtergrond.
Katja Schellekens gaat met kinderen op stadjutterstocht, met
als doel gevonden voorwerpen om te toveren tot kunstwerken.
En Yvon Koopman heeft tientallen krasse oudjes zover
gekregen om gezamenlijk de grootste jas voor Aleida te breien.
Ter gelegenheid van het festival heeft het CBK een magazine
gemaakt waarin het uitgebreide programma, achtergronden
over de deelnemende kunstenaars en activiteiten te lezen zijn.
Op de cover van het magazine prijkt een citaat van de schrijver
Bordewijk over de stad Schiedam, waaruit eens te meer blijkt
hoe woorden schitterende beelden kunnen opleveren.
Musis 18

Het ongedwongen Schiedam
van Robert Collette
In het kader van het 'Stadslab'
dat met de opening van het
Wennekerpand op 3 september
2011 van start gaat opent het
Centrum Beeldende Kunst vanaf
deze dag een tentoonstelling
van foto's van Robert Collette.
'Ongedwongen Schiedam' is de
titel. Voor deze tentoonstelling
maakten de coördinator van
het CBK Annerieke Kooi en
kunstenaar Aad Riepsaame een
selectie uit de vele duizenden
foto's die de op 30 december
2004 overleden Collette tussen
1964 en 1971 in Schiedam maakte.
Het Stadslab(oratorium) stelt de
huidige stedelijke ontwikkeling
centraal. De tentoonstelling van
zijn foto's is hierin het historisch
uitgangspunt. Zo zag de stad
waarover we NU praten er
TOEN uit.
19 Musis
tekst: Marleen Brusse
foto's: Robert Collette
Kinderen op afbraakgebied achter de Lange Achterweg, Schiedam Nu, 1968
Robert Collette, die zijn grotere bekendheid dankt aan zijn
talloze voetbal- en sportfoto's waarvoor hij werd onderscheiden
met de Zilveren Camera, maakte het merendeel van
zijn Schiedamse foto's voor het maandblad van de Schiedamse
Gemeenschap (1949-1971). In 1969 verscheen van hem het
fotoboek 'Schiedam Nu', waarvoor journalist Hans van der
Sloot de – soms wijdlopige - teksten schreef.
In 'Schiedam Nu' toont hij zich een fotograaf die in zijn
beelden een eigen verhaal vertelt. De 'collectie Collette'
bestaande uit enkele duizenden negatieven die door het
Gemeentearchief Schiedam worden bewaard, bevestigt dit.
Elke foto op de tentoonstelling is in deze collectie onderdeel
van een minireportage. Zo legde hij bijvoorbeeld gedetailleerd

Woonwagenkamp, afgebeeld in de Schiedamse Gemeenschap, augustus 1967
Zomerdag aan de Poldervaart, 1968
Alle bloemen van de wereld, serie 'Mariastraat', 'Schiedam Nu', 1968
De keuze voor de fotografie van
Robert Collette als historische basis
voor Stadslab is gemotiveerd vanuit
het gegeven dat stad en stedelijk
leven in diens Schiedamse oeuvre
één ongedwongen geheel vormen.
Aan het werk, de poort van Werf Gusto bij aanvang van de werkdag, 1968
Musis 20

het complete beeld vast van het toenmalige
woonwagenkamp aan de Schie, tegenwoordig
een villawijkje zoals het onvol-prezen Google
Earth ons toont, volgt hij de jeugd in Zwembad
Groenoord en verslaat hij de spanning onder
de toeschouwers bij wat ooit een Schiedamse
wielerwedstrijd moet zijn geweest (de Ronde van
Schiedam – red.). Ook in Schiedam Nu vertelt hij
hoe dit Schiedam zich in de dagelijkse omgang
manifesteerde. Meer zelfs dan dat de tekst
vermag. Hij brengt daarin een stad in beeld die –
veertig jaar na dato – zo niet volledig verdwenen
lijkt, dan toch heel sterk veranderd is.
Uit de korte schetsen waarin zij de samenwerking
met Robert Collette ter sprake brachten, vertellen
oud-SG-eindredacteur Aad Wagenaar en toen-
malig directeur Peter van den Boom hoe soms
lange discussies werden gevoerd over de
technische en inhoudelijke kanten van de
fotografie. Wie in de gelegenheid is om in de
verzamelde jaargangen van de Schiedamse
Gemeenschap te duiken, ontdekt dat de discussies
regelmatig tot opmerkelijke, ongedwongen – en
ook nu nog lezenswaardige – bijdragen leidde.
De documentaire waarde van de voor de SG
geschoten foto's is daarbij eens zo groot omdat
hij vanuit elk perspectief zoekt naar de menselijke
maat. Ook in zijn meer dan omvangrijke
'voetbaloeuvre' blijkt het spelmoment meestal
van ondergeschikt belang. Het gaat hem om de
actie, de expressie, de sfeer en de fotografie als
autonoom medium naast tekst en uitleg.
Typerend voor de school die Collette volgde is de
tijdloosheid van zijn foto's. Ook na veertig jaar is
de informatie relevant en oogt nog even fris als
op de dag van vervaardiging. Mooie voorbeelden
op de tentoonstelling zijn de foto's van de
kinderen in het woonwagenkamp, toen nog een
kamp waarop de wagens nog op wielen stonden
en autosloperij en woonstee één ongescheiden
geheel vormden. De kinderen die hij portretteert
zijn te vroeg volwassenen in een omgeving die
ze weinig kansen biedt. Nee, dan de kinderen in
het centrum, die hij trof in één van de toen vele
afbraakbuurten in Schiedam. Ook arm, maar
levenslustig in hun avontuurlijke wereld met al
die ruïnes als speelobject.
De keuze voor de fotografie van Robert Collette
als historische basis voor Stadslab is gemotiveerd
vanuit het gegeven dat stad en stedelijk leven
in diens Schiedamse oeuvre één ongedwongen
geheel vormen. Een gelukkige beslissing van
Annerieke Kooi en Aad Riepsaame ligt in de
uitdrukkelijke keuze voor minder bekende
en zelfs nooit gepubliceerde foto's. Dit maakt
nieuwsgierig naar wat de verzameling negatieven
nog meer te bieden heeft. En met name hoe
de daarin besloten verhalen over bijvoorbeeld
kunst en kunst in de openbare ruimte, sport en
recreatie, verdwenen straten en bedrijven voor
een groter publiek toegankelijk kunnen worden
gemaakt. Misschien op dezelfde manier zoals ook
de films van Jan Schaper en de Filmdienst van
Wilton-Fijenoord permanent worden vertoond in
het Gemeentearchief Schiedam.
21 Musis
Brand in de Frankelandkerk, tijdens de sloop, 1970, niet gepubliceerd
Typerend voor de school die Collette
volgde is de tijdloosheid van zijn
foto's. Ook na veertig jaar is de
informatie relevant en oogt nog even
fris als op de dag van vervaardiging.

Een tweede leven
voor oude gebouwen.
Open Monumentendag
in Vlaardingen
Schiedam maakt al jaren goede sier met
haar monumentale centrum, maar ook
Vlaardingen heeft de historische binnenstad
eindelijk herontdekt. Dat werd deze maand
tijdens Open Monumentendag met een
gevarieerd programma onderstreept. Het
thema 'Nieuw Gebruik – Oud Gebouw'
is Gerard Hoogerwaard, dé 'monumentenambtenaar'
van Vlaardingen, op het lijf
geschreven.
tekst: Robert van Herk
foto's: Jan van Kampenhout, Kroepoekfabriek
Gerard Hoogerwaard
Foto: Jan van Kampenhout
Musis 22

Gerard Hoogerwaard (45) kijkt bewonderend naar de
Kroepoekfabriek aan de Koningin Wilhelminahaven.
Het stoere 19de eeuwse gebouw, ooit een woonhuis en
pakhuis voor oliegoed, is dit jaar ingrijpend verbouwd. Het
is nu een regionaal poppodium, althans daar moet het toe
uitgroeien. "Dit is goed gedaan, dat kun je wel zien aan
het voegwerk", vindt Hoogerwaard. Hij wijst op de strakke
knipvoegen in de bakstenen gevel vol sierlijke trekankers.
Ook de moderne cortenstalen trap kan Gerards goedkeuring
wegdragen: "Mooi robuust materiaal. Past goed bij de haven."
De Kroepoekfabriek is een geslaagd voorbeeld van een
monumentaal pand dat dankzij herbestemming een tweede
leven heeft gekregen. Een nieuw gebruik voor een oud
gebouw: hét thema van Open Monumentendag 2011.
Sloophamer
Zo vanzelfsprekend is dit Vlaardingse voorbeeld echter
niet. De stad had lange tijd een, op z'n zachtst gezegd,
twijfelachtige omgang met haar architectonisch erfgoed.
Zeker tijdens de hoogtijdagen van PvdA-wethouder Teun
de Bruijn, in de jaren 1950 en '60, regeerde de sloophamer.
Met de beste bedoelingen natuurlijk, dat wel. Het was de
tijd van wederopbouw en van een ongebreideld geloof in
de vooruitgang. Oudbouw stond voor armoede, voor tocht
en vocht, inclusief de bijbehorende gezondheidsproblemen.
Modernisme bracht verlossing. Een megalomaan project als
het Liesveldviaduct paste binnen dit tijdsbeeld en ondervond
nauwelijks weerstand. Groeistad Vlaardingen had Rotterdamse
ambities, maar zonder de stedenbouwkundige luxe van een
gebombardeerde binnenstad.
Beschermd stadsgezicht
Een halve eeuw later is de bestuurlijke kijk op de historische
binnenstad radicaal veranderd. Landelijk groeide de waardering
voor authentieke gebouwen naarmate meer en meer
zielloze Vinex-wijken de polders vulden. Ook in Vlaardingen.
Waar de hoek Schiedamseweg Oosthavenkade in de jaren
1980 nog volgeplempt werd met lompe nieuwbouw, worden
bouwprojecten tegenwoordig respectvol ingepast, met
als meest geslaagde recente voorbeeld de pakhuisachtige
appartementen aan de Havenstraat. Helemaal van nu,
maar passend in het verleden. Onlangs nog stemde de
gemeenteraad met grote meerderheid in met de status
van 'beschermd stadsgezicht' voor de Oostwijk en het
oude havengebied. En zelfs vanuit de toch altijd kritische
Historische Vereniging Vlaardingen klinken tegenwoordig
positieve geluiden over de gemeentelijke omgang met
monumentaal erfgoed. Met dank aan Gerard Hoogerwaard,
de Vlaardingse Beleidsmedewerker Monumenten?
"Dat hoor je mij niet zeggen hoor", werpt Gerard tegen:
"Die meer doordachte omgang met monumenten is al door
mijn voorgangers ingezet en vooral wethouder Versluijs
doet zijn uiterste best om historische gebouwen te behouden.
In de eerste plaats voor de bewoners van Vlaardingen die
een prettige woonomgeving verdienen, maar ook voor de
uitstraling naar buiten."
Hulde dus voor de wethouder (ironisch genoeg van de PvdA
net als historische tegenpool Teun de Bruijn), maar feit blijft
dat Gerard Hoogerwaard van de gemeente Vlaardingen
de ruimte krijgt om zich volledig op het behoud van
monumentaal Vlaardingen te werpen. Daardoor heeft hij
ook tijd om met alle partijen te communiceren. En goede
communicatie is natuurlijk het halve werk. Hoogerwaard:
"Ik ben ingehuurd om de monumentenbelangen te behartigen,
maar dat lukt alleen als je ook oog hebt voor andermans
23 Musis
belangen, die van de eigenaar van een pand bijvoorbeeld.
Ik probeer een soort bewustzijn te creëren, zodat iedereen
de cultuurhistorische waarde van een monument gaat
waarderen."
Veelzijdiger dan Schiedam
We wandelen vanaf de Kroepoekfabriek richting Oude
Haven. Het verstilde Grote Visserijplein aan de kop van
de Koningin Wilhelminahaven contrasteert pijnlijk met
het voortdenderende verkeer over de Galgkade. Maar
tweehonderd meter verderop, veilig achter de opgehoogde
deltadijk, ruisen de platanen langs de Oude Haven alweer
rustig in de wind. Historisch Vlaardingen trekt zich niets
aan van de drukke verkeersader die haar doorsnijdt.
Gerard Hoogerwaard is zelf geen Vlaardinger, maar is de
stad wel enorm gaan waarderen. "Voorheen werkte ik in
Bruinisse en had ik alleen te maken met monumenten uit
de Gouden Eeuw." Hij wijst richting de toren van de grote
kerk. "In Vlaardingen vind je veel meer. Duidelijk herkenbare
middeleeuwse structuren bij de kerkterp bijvoorbeeld, of
neem nu de haven: hierlangs ontvouwt zich een tijdlijn die,
van noord naar zuid, ruwweg van 1600 tot 1930 loopt. En dat
op zo'n unieke, overzichtelijke schaal. Ik vind Vlaardingen
veelzijdig en verrassend." Geen afgunst dus ten opzichte
van de historisch rijker bedeelde Schiedammers? "Nee
hoor, geen moment. Schiedam heeft een prachtige 18de
eeuwse binnenstad, maar de Vlaardingse beslaat veel meer
bouwperiodes. Vooral de Koningin Wilhelminahaven en de
Oostwijk zijn uniek in Nederland. In de Oostwijk ontdek ik
nog steeds nieuwe details."
Appartementen in pakhuizen
We bewonderen een prachtig gerestaureerd pakhuis aan de
Oosthavenkade. 'C. v.d. Burg, vischhandel 1899' lezen we
op de gevel. Het pand heeft tegenwoordig een woonfunctie:
mooie stadsappartementen met maritiem uitzicht. Weer een
voorbeeld van een monument met een tweede leven. "De kop
van deze gevel is perfect in oude staat teruggebracht en het
schilderwerk is in de authentieke historische kleuren", zegt
Hoogerwaard goedkeurend: "Hier heb ik niet veel bemoeienis
mee gehad, maar ik weet dat de projectleider en de betrokken
architect supergoed zijn." Inderdaad mooi gerestaureerd, maar
pal aan de overkant staan drie enorme pakhuizen al jaren
te verloederen. Kan Hoogerwaard daar nu niks aan doen?
"Het heeft onze aandacht en we proberen de eigenaar te
helpen door te wijzen op subsidiemogelijkheden, maar dit is
natuurlijk wel een extreem moeilijke tijd. Projectontwikkelaars
zijn voorzichtig." Dat het gelukkig, zelfs in economisch barre
tijden, ook anders kan bewijst "t Oude Huis' dat een paar
honderd meter verderop aan de Oosthavenkade staat te
pronken. Tien jaar geleden was dit 19de eeuwse monument
wegens vergaande verwaarlozing waarschijnlijk gesloopt,
maar nu worden ook in de pand appartementen gerealiseerd.
De buitengevel, inmiddels gereed, is met oog voor detail
gerestaureerd. Hoogerwaard: "De adviezen van de Vlaardingse
monumentcommissie vonden bij dit project een gewillig oor.
Zo is niet gekozen voor totaal nieuwe raamlijsten, maar is het
oude houtwerk zoveel mogelijk behouden." Hoogerwaard is
als secretaris verbonden aan de monumentencommissie, maar
maakt er geen officieel deel van uit. Zijn rol is min of meer
faciliterend.
Brandweerkazerne en watertoren
"Het herbestemmen van monumentale panden is zowel
een speerpunt van het rijk als van de gemeente", weet
Hoogerwaard: "En het heeft ook mijn grote interesse: her-

zorg voor de stad
Handling | Drukwerk | Mailing | Postbezorging | Houtindustrie
Groen- en Milieuservices | Uitzendkrachten | Detachering | Enquêtes
Bedrijfsinformatie | Arbeidsintegratie
Tel. (010) 204 10 00
Bij ons kunt u terecht voor persoonlijke en professionele rechtsbijstand
op het gebied van onder meer:
echtscheiding / scheidingsmediation / personen- en familierecht / sociale
zekerheid / arbeidsrecht / immigratierecht / letselschade.
Wij hebben jarenlange ervaring op bovenstaande terreinen.
Bij ons komt u terecht op een klein kantoor waardoor er veel ruimte is
voor persoonlijke betrokkenheid.
Als u een zaak bij ons in behandeling heeft gegeven, vinden wij het van
groot belang om met u samen te werken en in nauw overleg met u te
beslissen welke stappen genomen moeten worden.
Wij behandelen zaken zowel op basis van een betaalbaar uurtarief als
op basis van door de overheid gefinancierde rechtshulp.
Oranjestraat 2, Postbus 448, 3100 AK Schiedam - tel. 010 473 89 88 - fax 010 473 32 32 - www.habetsenvanleeuwen.nl
NV IRADO
NV IRADO
Fokkerstraat 550
3125
Van Heekstraat
BE Schiedam
15
Telefoon: 3125 BN Schiedam 010- 262 1000
E-mail: telefoon info@irado.nl
010-262 1000
www.irado.nl
e-mail info@irado.nl
www.irado.nl
Compleet naar wens

Bovenaanzicht zaal De Kroepoekfabriek tijdens de verbouwing
bestemming is immers vaak de redding van monumentale
panden. Daarom vind ik het ook erg belangrijk en waardevol
dat ik van de gemeente de posthbo-opleiding 'Restauratie en
Herbestemming' mag volgen." Inderdaad geen overbodige luxe
want in Vlaardingen ligt nog een aantal karakteristieke
panden op herbestemming te wachten: de oude brandweerkazerne
– straks woonhuizen – bijvoorbeeld en natuurlijk de
markante watertoren uit de jaren vijftig, waarvoor nog geen
nieuwe bestemming is gevonden.
Barok bouwsel
Het mag duidelijk zijn: het thema van Open Monumentendag
2011, 'Nieuw Gebruik – Oud Gebouw' is Hoogerwaard op
het lijf geschreven. Samen met collega Harm Jan Luth van
het Stadsarchief heeft hij met vertegenwoordigers van de
Historische Vereniging, het ServiceTeam VVV Vlaardingen,
Stichting Flagen en Stad en Streek een afwisselend programma
samengesteld: " We hebben ervoor gekozen om ons te
concentreren op een aantal topics, te beginnen bij Villa
IJzermans, voorheen een rederswoning, tegenwoordig het
kantoor van Fonds Schiedam Vlaardingen en Omstreken. Hier
hebben we de Monumentendag geopend. Wethouder Versluijs
heeft toen ook, bij wijze van openingshandeling, een boekje
over de rijke geschiedenis van Villa IJzermans ontvangen."
Is dat niet wat veel eer voor dit toch tamelijk barokke
bouwsel? "Nee hoor, ik vind het juist een prachtig pand. Het
gebouw moest destijds uitstraling hebben: dat is terug te
Aanzicht De Kroepoekfabriek voor de verbouwing
25 Musis
Zaal De Kroepoekfabriek na de verbouwing
zien in de rijke decoratie, daar is veel aandacht aan besteed.
Wat mij betreft een mooi voorbeeld van neorenaissance
architectuur. Leuke bijkomstigheid is natuurlijk dat het Fonds
de Open Monumentendag een warm hart toedraagt en mede
financiert."
Sneakpreview
De Vlaardingse Open Monumentendagen van de afgelopen
jaren onderscheiden zich vooral door de betrokkenheid
van schoolkinderen. Hoogerwaard: "Voor zover ik weet,
is dat tamelijk uniek. We proberen jonge mensen al in
een vroeg stadium te interesseren voor hun historische
omgeving." Deze keer verdiepten ruim 400 leerlingen van acht
Vlaardingse scholen zich een dag van te voren, op vrijdag
9 september, in de gebouwen langs de route. Ze maakten
'bouwkundige' werkstukjes en werden bijgestaan door
enkele Vlaardingse kunstenaars. Een dag later kwamen de
800 à 900 reguliere bezoekers van de Open Monumentendag
deze werkstukjes tegen in de desbetreffende gebouwen: de
oude dokterswoning aan Oosthavenkade 11 bijvoorbeeld,
het statige pand van het Vlaardings Museum en in Eetcafé
1613 aan de Westhavenkade. En natuurlijk in de opgeknapte
Kroepoekfabriek, want hoewel dit nieuwe poppodium pas
op 16 september de poorten opent, kregen bezoekers van de
Open Monumentendag wel alvast een sneakpreview. Hopelijk
waren zij net zo tevreden over de renovatie en nieuwe functie
van dit pakhuis als de Vlaardingse monumentenambtenaar.
Aanzicht De Kroepoekfabriek na de verbouwing

Wereldmuseum
op 9 augustus 2011 kopte De Volkskrant 'Museum wil collectie
afstoten. Kan een museum zomaar een deel van zijn collectie
van de hand doen? De vraag is actueel door plannen uit
Rotterdam'. Het artikel betrof de door directeur Stanley Bremer
voorgenomen verkoop van de omvangrijke afrikacollectie van
het Wereldmuseum. Een schenking van zestig uitzonderlijke
objecten door het Schiedamse echtpaar ida en Piet Sanders,
indertijd getaxeerd op twee miljoen gulden en inmiddels een
veelvoud waard, is een belangrijk onderdeel van deze collectie.
in 2007 dreigde Sanders de collectie terug te halen omdat
het Wereldmuseum zich niet aan de afspraak hield om een
conservator afrikaanse kunst aan te stellen als opvolger van de
vertrekkende Erna Beumer. Dat is gesust, maar nu wil Stanley
Bremer juist die collectie op de vrije markt brengen. Mag dat
zomaar? Volgens Henk Slechte is die vraag niet zo actueel als
De Volkskrant nu suggereert.
Begin 1989 vertelde directeur Rudi Fuchs van het Haags
gemeentemuseum als eerste museumdirecteur in nederland
dat hij een paar eenzame Franse schilderijen uit de collectie
wilde verkopen om zo zijn budget aan te vullen voor de aankoop
van stukken die beter in de collectie pasten. De directeur van
de gemeentemusea Deventer, ook lid van het dagelijks bestuur
van de nederlandse Museum Vereniging en columnist van
het vakblad Museumvisie, reageerde furieus in De Volkskrant.
Fuchs' plan betekende het einde van de betrouwbaarheid
van het museum. Hij wist waarover hij schreef, want na
het bericht over de plannen van Fuchs hadden belangrijke
erflaters hem laten weten dat hun legaten niet doorgingen, als
nederlandse musea objecten uit hun collecties in de verkoop
mochten doen. Museumcollecties waren organisch gegroeid
en daarom vond deze museumdirecteur 'vervreemding' van
objecten ontoelaatbaar. Het debat liep hoog op. De TRoS
wilde de Deventer directeur en zijn Haagse collega met elkaar
confronteren voor de camera, maar daaraan begon Fuchs niet.
ook de uitspraak van de Rijkscommissie voor de Musea, het
adviesorgaan van de minister, dat Fuchs te ver ging, herstelde
de rust niet. zelfs de roemruchte groningse museumrebel
Frans Haks zag beren op de weg. Straks wisten musea niet
meer van elkaar wat ze in huis hadden, en hoe moest het dan
met bruiklenen? Robert de Haas, directeur van de Rijksdienst
voor Beeldende Kunst zag maar één oplossing: de politiek
moest 'dit bedenkelijke tij' keren. Dat is niet gelukt, want op 12
september 1991 keurde de Haagse gemeenteraad de verkoop
van topstukken door Fuchs – voorwaardelijk – goed.
Terug naar Rotterdam en de plannen van directeur Stanley
Bremer om het afrikaanse deel van de collectie van het
Wereldmuseum te gelde te maken en met de opbrengst van het
museum een zelfstandige onderneming te maken, want dat is
wat hij eigenlijk wil met de door hem geschatte opbrengst van
maar liefst € 60.000.000. ook al beweert hij dat zijn museum
zich voortaan op het verzamelen en exposeren op azië wil
concentreren. net als in 1989 luiden museumdirecteuren de
noodklok. niet omdat ze niet meer zouden weten wat hun
collega-musea in depot hebben, want daarvoor hebben ze
nu computers, maar omdat ze onherstelbare schade aan het
nederlandse cultureel erfgoed vrezen, als zo'n belangrijke
collectie letterlijk uit zicht verdwijnt en dat lijkt de consequentie
van Bremers plan. nederland Museumland is nog maar net
bekomen van de schrik van de publieke verkoop door het
Museum gouda van een schilderij van Marlene Dumas om het
27 Musis
door: Henk Slechte
moegebeukte hoofd boven water te kunnen houden, en nu wil
een museum, waarmee het in alle opzichten uitstekend gaat
en dat zich niet in de staatssecretaarlijke gevarenzone bevindt,
zichzelf verzelfstandigen door een complete collectie op de
markt te brengen. De volkenkundige vakbroeders van Bremer
vragen zich wanhopig af waar dit zal eindigen, en worden daarin
gesteund door collega's buiten hun sector.
Het plan van de Rotterdamse Fuchs heeft een interessante, zij
het ditmaal Schiedamse, link met de bezwaren van de Deventer
directeur uit 1989. Kunstverzamelaar prof. mr. Piet Sanders is een
gulle en belangrijke en daarvoor in 1997 met de museummedaille
onderscheiden mecenas van meer nederlandse musea dan
alleen het Wereldmuseum. Hij heeft het Rotterdamse museum
zestig kostbare – afrikaanse – objecten geschonken, en vindt
terecht dat deze collectie professionele en publieke aandacht
verdient. En net als destijds de deftige Deventenaren die zich
beraadden op hun legaten aan het lokale museum, is ook
Sanders verontwaardigd over de lichtzinnige plannen van alweer
een museumdirecteur. ook hij staat voor de vraag waarom hij zijn
met zoveel liefde en inspanning verzamelde kostbaarheden nog
langer zou toevertrouwen aan musea die het begrip 'vrije markt'
wel heel erg ruim nemen.
Sanders' boosheid en de commotie in de museumwereld
hebben Stanley Bremer kennelijk tot inzicht gebracht, want in
De Volkskrant van 12 augustus liet hij weten dat hij er niet over
piekert schenkingen te verkopen. 'Die zijn in goed vertrouwen bij
ons ondergebracht. Dat respecteren wij', liet hij de krant ietwat
zuinigjes optekenen. En ook van zijn grote woorden een paar
dagen eerder leek weinig over, want hij overweegt niet langer
de hele collectie te verkopen, maar wil de 'mindere werken' op
de markt brengen. Een terugtrekkende beweging die nauwelijks
overtuigt, als hij zijn einddoel overeind wil houden: € 60.000.000
binnenhalen en met dat kapitaal onafhankelijk worden van de
gemeentelijke suikeroom.
En de toenmalige Deventer museumdirecteur, bestuurder en
columnist? zijn gemoed was een kleine kwart eeuw na dato
verzacht. Hij was ooit voorstander van een museumwet, zoals
het archiefwezen ook zijn eigen wet heeft. inderdaad, om
collecties te kunnen beschermen tegen museale vandalen
als Stanley Bremer. Toen dat politiek en juridisch onmogelijk
bleek, was hij tevreden met de ethische richtlijn die de
museumvereniging opstelde om het – inmiddels ook volgens
zijn voortgeschreden inzichten onvermijdelijke – afstoten van
museale objecten in redelijke en fatsoenlijke banen te kunnen
leiden. inmiddels vraagt hij zich af of zijn gemoed niet te zacht
is geworden. Hier lijkt immers geen sprake meer te zijn van het
opschonen of herschikken van een collectie, zoals Rudi Fuchs
beoogde met het afstoten van een Monet en een Picasso, maar
van een museaal ondoordachte uitverkoop die inderdaad, zelfs
als Bremer de ethische richtlijn van de museumvereniging volgt,
tot kaalslag in de volkenkundige collectie nederland zal leiden,
en daarmee een precedent scheppen dat potentiële schenkers
zal afschrikken. Stanley Bremer gedraagt zich al langer meer
als ondernemer dan als museumman. Hij heeft zijn plannen
gematigd, onder invloed van de publiciteit, maar het ei is gelegd
en zal ooit worden uitgebroed, want Stanley Bremer is beslist
niet de enige directeur die van een hem toevertrouwd museum
een cultureel pretpaleis wil maken. De politiek bevordert dat
commerciële denken met de actuele bezuinigingsplannen. Voor
de oud-directeur uit Deventer lijkt zijn strijd voor een museumwet
naast de archiefwet weer volop actueel.

De roodbruine rompen, nog kaal en roestig, trekken alle
aandacht in dit schilderij van Victor Julien Trip (1913-
1975). Het is de werf Wilton-Fijenoord in de jaren 1950,
toen het met de scheepsbouw nog zeer voorspoedig ging.
De sectiebouw, waarbij de schepen in delen gebouwd en
later als het ware geassembleerd werden, toont Trip met de
voorschipsectie die op de voorgrond met zijn neus naar boven
wijst. Klaar om aan de rest van een romp vastgelast te worden.
Klinken deed men in die jaren nauwelijks meer, lassen wel.
Sterk contrasterend met het rood van de staalplaatconstructies
is op verschillende plaatsen het felblauwe licht van de lassers
te zien. De parallelle banen op de scheepshuid verraden de
gelijkmatige grootte van de staalplaten en daarmee de plaats
van de lasnaden. Na de ruwbouw volgde de afbouw, waarbij
de schepen van binnen voorzien werden van apparatuur,
betimmering, kabels en leidingen en werden geschilderd,
welke laatste behandeling ook het exterieur onderging. De
afbouw van het interieur vond in de regel voor een belangrijk
deel plaats na de tewaterlating. De hoeveelheid kranen,
dokken, werfinstallaties en werfgebouwen maakten de werf
tot één van de grootste in Nederland. De bundeling van
de activiteiten van de Schiedamse Wilton's Dok- en Werf-
Maatschappij en de Rotterdamse Maatschappij voor Scheeps-
en Werktuigbouw 'Fijenoord' betekende vanaf 1929 de
bundeling van scheepsnieuwbouw, -reparatie en machinebouw
en -onderhoud. In Schiedam kwam de hoofdvestiging, daar
waar Wilton vanaf 1917 was neergestreken. Overigens had
het weinig gescheeld of Wilton had zich in Vlaardinger-
Ambacht gevestigd: in 1915 verkreeg de werf toestemming
om in het gorzengebied van de Klein Babberspolder ten
Museumvondsten
tekst: Jeroen ter Brugge
Wilton vanuit de hoogte
© Maritiem Museum Museum Rotterdam
westen van de Vijfsluizenhaven te bouwen, maar het
bedrijf verkoos uiteindelijk het ten oosten hiervan gelegen
Schiedamse Sterrebos als vestigingsplaats. In 1932 besloot
de nieuwe fusiewerf (de N.V. Dok- en Werf Maatschappij
Wilton-Fijenoord) de Rotterdamse vestigingen op te doeken,
met de opening van het nieuwe hoofdkantoor in Schiedam
in 1935 als sluitstuk. De werf bood tijdens hoogtijdagen aan
bijna 8.000 mensen werk en vervulde daarmee een grote rol
als regionale werkgever. Zoals bekend maakte de werf ook
dieptepunten door. De vooroorlogse crisisjaren maar zeker
ook de jaren 1980 waren traumatisch, met massaontslagen
en het uiteindelijk failliet verklaren van de werf in 2006.
Hoewel de aanblik van het werfterrein door het verdwijnen
van (bijna alle) gebouwen, kranen en vooral de op stapel of
in de dokken liggende schepen onherroepelijk is veranderd, is
de basisstructuur nog herkenbaar. De bedrijvigheid is echter,
vooral in het westelijk gedeelte, van een geheel ander karakter.
Waar eens geklonken en gelast werd, zitten nu de accountants
achter hun pc's, worden auto's verkocht en bieden nieuwe
grootheden als Huisman en Mammoet werkgelegenheid en
aanzien voor Schiedam.
Victor Trip, hij gebruikte bij voorkeur de achternaam van zijn
tweede vader, is een bekend maritiem kunstenaar. Voor grote
rederijen, met name in de Rotterdamse regio, vervaardigde
hij scheepsportretten, havengezichten en dergelijke. Maar
ook trad hij op als illustrator voor het vele bedrijfsdrukwerk
van passagierslijnen en cruiseschepen zoals de vele fraai
vormgegeven menukaarten. Het expressieve kleurgebruik,
de vlotte penseeltoets en de realistische weergave van
zijn onderwerpen, maakten hem tot een veelgevraagd en
productief schilder.
Musis 28

29 Musis
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
de vl.80 Gesina gepavoiseerd
Als anno 2011 aan een willekeurige Nederlander gevraagd
wordt waaraan de term 'Vlaggetjesdag' hem of haar doet
denken, dan is de kans groot dat het antwoord 'een
Schevenings straatfestival' is. En dan is dat niet eens ver
bezijden de waarheid, ook al zullen oudere Vlaardingers
met weemoed aan vroeger terugdenken. Vlaggetjesdag is
immers van oorsprong een Vlaardingse traditie, die pas na
de Tweede Wereldoorlog ook in Scheveningen, Katwijk en
IJmuiden zijn intrede deed.
De visserij verdween uit Vlaardingen maar voordat dat
gebeurde, was in 1964 al de laatste Vlaardingse Vlaggetjesdag
gevierd. Deze laatste was een wat zielige vertoning. De
negen resterende vleetloggers lagen verspreid in de haven
en deze waren amper met vlaggenlijnen versierd, zoals te
doen gebruikelijk op deze dag. Hoe anders was het geweest.
Aantoonbaar vanaf het begin van de 19e eeuw bestond het
gebruik één tot drie dagen voor het gezamenlijk uitvaren van
de haringvloot ('Buisjesdag') de schepen te versieren, welk
schouwspel aanleiding gaf tot veel bekijks. Voor de Tweede
Wereldoorlog voeren de tientallen schepen de landsvlag
en naamwimpel, na 1945 werden deze opgetuigd met
pavoiseerlijnen (kleine vlaggetjes kort onder en boven elkaar
aan een lijn). Reisbeschrijvingen, gelegenheidsgedichten en
krantenverslagen doen uitgebreid verslag van de volksoploop
die dit teweeg bracht. Van ver buiten de stad, zelfs uit het
buitenland, kwam men naar Vlaardingen om deelgenoot te
zijn van deze traditie. De schipper en zijn gezin zaten op
het achterschip, terwijl aan de kade het publiek langstrok.
Dat Vlaardingen tot ver in de 20e eeuw gezien werd als een
plaats waar oude gewoonten nog in ere gehouden werden,
onder meer zich uitend in het bekende 'straatje boenen' en
de opvallende klederdracht, doet denken aan de commerciële
folklore die vandaag de dag nog op Marken en Volendam
bestaat. Ongetwijfeld zullen ook wafelbakkers en andere
© Maritiem Museum Rotterdam
straathandelaren hun aandeel in de feestvreugde gehad
hebben.
Op de Vlaardingse tekening zien we de VL.80 'Gesina'
van de N.V. Vlaardingsche Stoomvisscherij Maatschappij,
toentertijd onder directie van de firma Warmelo & Van der
Drift. Het is een typische stoomlogger, of in het Vlaardings
'stoomfiets'. Het schip werd in 1903 in opdracht van de in
Vlaardingen gevestigde Visscherij Maatschappij Rotterdam bij
de Gebroeders Pot te Bolnes gebouwd en heeft een zeer lange
staat van dienst gehad. Eerst in 1956 werd het opgelegd om
het jaar erna gesloopt te worden. De Gesina is onlosmakelijk
verbonden aan de naam C. van Oosten, die van 1924 tot en
met 1939 en van 1946 tot aan zijn dood in 1955 schipper van
deze logger was. Hij was een 'gelukkige schipper', die voor
zijn reder goede vangsten deed. In 1946 was hij de eerste
Vlaardingse winnaar van de 'Produktschapsprijs' voor de
best verzorgde haring, een door het Productschap Vis en
Visproducten ter stimulans ingestelde beloning. Gelukkige
tijden waren voor de Gesina teruggekeerd nadat het schip in
1941 zijn schipper verloor bij een beschieting door Engelse
vliegers en later als vrachtvaarder dienst deed voor de Duitse
bezetter.
Hendrik Pieter ('Piet') Groen (1886-1964) bezocht Vlaardingen
tijdens één van de naoorlogse Vlaggetjesdagen toen hij de
Gesina vastlegde. Deze aan de Academie voor Beeldende
Kunsten te Rotterdam opgeleide kunstenaar is vooral bekend
van zijn havengezichten, waar deze gekleurde krijttekening
een goed voorbeeld van is. Een groot oeuvre heeft hij, voor
zover traceerbaar, niet nagelaten, waarvan een groot deel uit
tegenwoordig nauwelijks nog gewaardeerde bloemstillevens
bestaat. Dat is jammer, want zijn maritieme werk getuigt van
vakmanschap en oog voor detail en sfeer. Het is te hopen dat
hij naast deze tekening meer getekend heeft naar aanleiding
van zijn bezoek aan Vlaggetjesdag.

Schiedam
Lange Haven 54-56
Tel. 010-4732751
Rotterdam-Centrum
Delftsevaart 26
Tel. 010-2132993
Rotterdam-H'berg
Bergse Dorpsstraat 25
Tel. 010-2180067
www.debontekoe.nl
ALLES IN DE
BOEKHANDEL
Boekhandel J.S. van Leeuwen
Broersvest 85
3111 ED Schiedam
Boekhandel Post Scriptum
Hof van Spaland 31
3121 CA Schiedam
MAAR OOK
COMPLEET OP
INTERNET
www.boekhandelvanleeuwen.nl
www.postscriptum.nl
Musis 30

Het merk Nieuw Mathenesse
Binnenkort op de markt
Molen De Nolet gezien vanaf de oever
aan de Buitenhavenweg
31 Musis
tekst: Hans van der Sloot
foto's: Gemeentearchief Schiedam
Binnen afzienbare tijd – nu we het toch hebben
over monumenten en herbestemming –
zal Schiedam een begin maken met een
revitaliserings- en herbestemmingsproject
op wijkniveau. De voorbereidingen ertoe
zijn al in volle gang. Ze betreffen het oudste
industriegebied van Schiedam, Nieuw
Mathenesse. De ambities zijn niet gering.
Binnen enkele jaren zal Schiedam zich hier met
glans profileren als Nederlands belangrijkste
centrum van gedistilleerdindustrie. Daarbij
is voorzien dat de Buitenhavenweg een
aantrekkelijke verbinding wordt tussen
stadscentrum en de oever van de Nieuwe
Maas. Ook de noordelijke schil, gevormd
door Rotterdamsedijk en de direct daarachter
gelegen industriestraten, krijgen hernieuwde
aandacht.

Leider van het project Nieuw Mathenesse, Rob Christiaanse
staat helder voor ogen welke stappen gezet moeten worden
om van dit oude industriegebied een opnieuw hooggekwalificeerd
vestigingsgebied te maken. Zoals gezegd, met een
stevig accent op stedelijke en toeristische functies. Dit laatste
baart hem overigens nog de minste zorg. Met betrekkelijk
eenvoudige maatregelen moet het mogelijk zijn om van de
Buitenhavenweg, met z'n prachtige groene zoom aan de
overzijde, tot een aantrekkelijke verbindingsweg te maken
tussen het centrum van Schiedam, de Nieuwe Maas en de kop
van de Gorzen. De fluisterboot krijgt Christiaanse er als gratis
toetje bij.
Gedistilleerdcluster
Volgens bestaande plannen zal – de nu nog tussen Noordvest
en Zijlstraat gevestigde – distilleerderij Herman Jansen een
nieuwe vestiging realiseren nabij de Buitensluis. Daarmee
heeft zich dan op, en gedeeltelijk aan weerszijden van de
Buitenhaven, een gedistilleerdcluster gevormd van drie voor
Schiedam zeer representatieve bedrijven. Distilleerderij
Nolet vormt hierin het middelpunt geflankeerd door het
(rijks)monumentale complex van de Koninklijke De Kuyper
en de nieuwe vestiging van Herman Jansen. Met de drie
distilleerderijen zijn inmiddels gesprekken gaande om te
onderzoeken of het mogelijk en wenselijk is om binnen de
verschillende bedrijven publieksruimten te realiseren die
inzicht geven in de rijke tradities en lange geschiedenis van
deze bedrijven, maar tevens de positie in beeld brengen
die deze distilleerderijen vandaag de dag op een mondiale
markt bekleden. Ook de glasfabriek, tegenwoordig O-I
Manufacturing, wil zich daarbij voegen. De glasfabriek denkt
dan aan een museaal overzicht van het ontstaan van de
Verenigde Glasfabrieken en de geschiedenis van het Nederlandse
verpakkingsglas. Het kantoor van de voormalige
Distilleerderij De Kuyper aan de Buitenhavenweg
Kantoorgebouw Gusto aan de Maasdijk. Tekening H.W.L. van Blooys
Verenigde Glasfabrieken, een ontwerp uit 1941 van de
Amsterdamse architect Dirk Brouwer, verdient een plaats
op de monumentenlijst. Dit gebouw behoort met de flat
Singelwijck en de voormalige HAV-bank van Dudok in Schiedam
tot de voorbeelden van moderne architectuur op het gebied
van industrie, dienstverlening en woningbouw uit het interbellum.
Toeristisch valt er dus wel het één en ander te beleven.
In het herontwikkelingsplan kijkt de projectgroep nadrukke-
lijk naar de ontwikkelingen op de voormalige rangeerterreinen
van de Merwe- en Keilehavens, het Rotterdamse deel van
de Nieuw Mathenesserpolder. In dit gebied, in de Rotterdamse
marketingstrategie Merwehaven-Vierhavens geheten, wordt
een innovatief woon-werkmilieu gerealiseerd. In groter
verband is dit gebied de voortzetting van Müllerpier en
Lloydkade, waarop het aansluit met het project Parklane
De brede ontwikkeling aan beide zijden van de stadsgrens is voor de
herontwikkeling van het Schiedamse Nieuw Mathenesse een extra
stimulans. Waarbij de bestaande architectonische en stedenbouwkundige
waarden en ligging van het Schiedamse plangebied ten volle kunnen
worden uitgebuit.
Musis 32

Gezicht op Schiedam vanaf de Buitenhavenweg, 1853-1855. Aquarel P.D. van der Burgh
tussen Hudsonplein en Marconiplein. In dit project zijn
waardevolle cultuurhistorische elementen mede beeldbepalend.
Een grootscheepse restauratie van het voormalige HaKa-gebouw
– een schepping van H.F. Mertens, is inmiddels in gang gezet.
Een aantal kantoorpanden en loodsen uit de wederopbouwperiode
zal volgen, terwijl ook aan de Merwehavens inmiddels
– gerestaureerde – ruimte beschikbaar is gekomen voor
ateliers en creatieve bedrijven. In het begin van 2012 zal de
Parklane zijn voltooid als een verhoogd stadspark van acht
hectare waaronder alle ruimte is gevonden voor winkels.
Stapsgewijze zullen vervolgens de havenactiviteiten in de
Merwehaven worden verplaatst naar de zuidoever, waarmee
de ontwikkeling in dit gebied de stadsgrens van Schiedam
nadert.
Historische waarden
Het Schiedamse Nieuw Mathenessse sluit hierop naadloos aan.
Het gebied opent zich aan de Rotterdamse zijde al met twee
complexen waaraan een zekere monumentale betekenis kan
worden toegekend, het massieve Pompstation dat in de jaren
1920 werd gebouwd en daar tegenover de door Spruijt en Den
Butter ontworpen Grensflat, met aangrenzende laagbouw.
Ook de kleine bedrijven aan de Van Couwenhovenstraat en de
zorgvuldig vormgegeven utilitaire gebouwtjes zijn waardevol
en vragen er als het ware om in gebruik te worden genomen
door creatieve units. Daarvoor zijn ze overigens oorspronkelijk
ook bedoeld. Ooit herbergde de Van Couwenhovenstraat
reclameateliers, meubelontwerpers en in neonlichtreclames
gespecialiseerde bedrijven.
In de Rotterdamse planontwikkeling wordt nadrukkelijk
gekeken naar de verbindingen tussen het Schiedamse en
Rotterdamse deel van Nieuw Mathenesse. De strook van
rangeerterreinen en kades van de Merwehavens vormt hierin
de schakel. Dit terrein, gemakshalve de Marconistrip, was tot
voor kort een afgesloten rangeerterrein. Hier wordt een mix
van functies ontwikkeld op het gebied van kunst, techniek en
stedelijke voorzieningen.
Behoud van de ruige uitstraling van het rangeergebied staat
in de voorbereidingsfase centraal. De eerste ontwikkelingen
zullen plaatsvinden aan de uiteinden. Aan de kant van
Marconiplein nemen tijdelijke voorzieningen dan hun intrek
in bestaande havenloodsen en andere gebouwen. Een eerste
ateliercomplex is al in gebruik tussen de tweede en derde (
voor Rotterdammers tweede en eerste) Merwehaven. Hieraan
worden horeca, tentoonstellingsruimte en ateliers toegevoegd.
Aan de Schiedamse zijde wordt uitgaande van de reeds
33 Musis
gevestigde bedrijven de nadruk gelegd op maakindustrie,
(water)techniek, innovatie en ruimte voor experimenten.
De brede ontwikkeling aan beide zijden van de stadsgrens
is voor de herontwikkeling van het Schiedamse Nieuw
Mathenesse een extra stimulans. Waarbij de bestaande
architectonische en stedenbouwkundige waarden en ligging
van het Schiedamse plangebied ten volle kunnen worden
uitgebuit.
Op loopafstand sluiten Marconistrip en Nieuw Mathenesse
direct aan op de Schiedamse binnenstad. Met afstand het
grootste historische stadsdeel in de regio. Verondersteld mag
worden dat zowel bewoners als werknemers en bezoekers
van de hier gevestigde bedrijven, onderzoekscentra en
ateliers zich ook op Schiedam zullen oriënteren. Zeker nu het
stadsherstel zich doorzet.
Het is mede om die reden dat de projectgroep Nieuw
Mathenesse werk maakt van de 'branding' van dit gebied.
Met name projectleider Rob Christiaanse benadrukt dat
Nieuw Mathenesse een 'merk' moet worden waarin bestaande
en nieuwe bedrijven samenwerken.
'Van betekenis is dat de kernwaarden van dit gebied onder
één noemer worden gebracht', zei hij in een toelichting op de
gemeentelijke plannen. 'We werken hard aan een ontwikkel-
programma, waarin de gemeente z'n kaders afstemt op de
opgave om van Nieuw-Mathenesse een activiteitenpark te
maken van de hoogste kwaliteit. Voor een deel zal deze
ontwikkeling steunen op het aanbrengen van infrastructurele
verbeteringen, zoals deze van de gemeente mogen worden
verwacht. Daarin houden ze alle rekening met de belangen
van gevestigde en nieuw aan te trekken bedrijven. Daarbuiten
echter worden in de operationele uitwerking gelijkelijk publiek-
rechtelijke en privaatrechtelijke instrumenten ingezet. Als we
die kwaliteit willen bereiken die ons voor ogen staat zullen we
De hal van flatgebouw 'De Grens' aan de Rotterdamsedijk, 1955

Samenwerking tussen publieke en private partijen stelt hij bij dit alles
voorop. Christiaanse: 'De kracht van het nieuwe Nieuw Mathenesse zal
liggen in het scheppen van een vestigingsklimaat dat naast een bepaald
type van hoogwaardige en liefst innovatieve bedrijven ook ambachtelijke
bedrijven zal aanspreken. We hebben daarin ruime ervaring opgedaan met
de ontwikkeling van Vijfsluizen. De gedistilleerdcluster met toeleverende
bedrijven zien we daarin als een kernwaarde.'
in de vastgoedontwikkeling alle creativiteit moeten leggen die
we kunnen mobiliseren. Dit houdt ook in dat we instrumenten
als de bestaande en te vernieuwen erfpachtovereenkomsten
inzetten om de beoogde kwaliteitsslag te kunnen realiseren.
We zijn nu doorlopend in gesprek met ondernemers. We
verwachten ook om daaruit een aantal nieuwe vestigingen te
zullen aantrekken'.
Tussenrapportage
Ondertussen is ook een tussenrapportage voltooid van
verkennende gesprekken over de kernkwaliteiten en
kernwaarden van dit gebied. Rob Christiaanse: 'Dit moet een
vervolg krijgen in een marketingstrategie waarin de beleving
van dit gebied een uitgangspunt is. Om die reden ook hebben
we een samenwerking gezocht met het gemeentearchief met
het verzoek om een geschiedkundig kader te schetsen waaruit
de karakteristiek van dit gebied te benoemen valt'.
Het resultaat valt niet tegen, dat zal iedereen kunnen
onderschrijven die op de hoogte is van de geschiedenis
van Schiedam. In feite is Nieuw Mathenesse het eerste -
en dus oudste industriegebied van Schiedam. Al in de
achttiende eeuw vindt hier de vestiging van bedrijven
plaats, waarvoor in de oude brandersstad geen ruimte was,
zoals voor ijzergieterijen, houtzagerijen, scheepswerven,
de befaamde kaarsenfabriek, glasfabrieken en tenslotte de
Werf Gusto, waarvoor langs de Maasdijk ook een kleine wijk
van kwalitatief goede arbeiderswoningen werd neergezet.
Het waren zeker niet de minste bedrijven die zich in Nieuw
Mathenesse vestigden waardoor het gebied lange tijd bekend
stond als vestigingsplaats voor vernieuwende activiteiten.
De Buitenhavenweg richting centrum ter hoogte van De Kuyper
Rob Christaanse: 'Ook publieksfuncties zullen in de komende
ontwikkelingen veel aandacht moeten krijgen. Anders dan
in het Rotterdamse deel van Nieuw Mathenesse zullen
woonfuncties in Schiedams Nieuw Mathenesse beperkt
blijven tot de bestaande complexen. Schiedam zet in een
ontwikkeling op het terrein van industrie en dienstverlening
en in het versterken van stedelijke en toeristische potenties
van de Buitenhavenweg.
Samenwerking tussen publieke en private partijen stelt
hij bij dit alles voorop. Christiaanse: 'De kracht van het
nieuwe Nieuw Mathenesse zal liggen in het scheppen
van een vestigingsklimaat dat naast een bepaald type
van hoogwaardige en liefst innovatieve bedrijven ook
ambachtelijke bedrijven zal aanspreken. We hebben daarin
ruime ervaring opgedaan met de ontwikkeling van Vijfsluizen.
De gedistilleerdcluster met toeleverende bedrijven zien we
daarin als een kernwaarde. Zeker als de vestiging van Herman
Jansen als derde distillateur in dit gebied is geëffectueerd.
Schiedam is nog altijd HET gedistilleerdcentrum van
Nederland. Dat is een historisch gegeven. Echter de drie
bedrijven die deze cluster vormen zijn uiterst innovatief en
marktgericht. En dit nu moet het uitgangspunt zijn voor de
ontwikkeling van het gehele gebied. Er is nog alle ruimte voor.
En aan animo om de ontwikkelingen hier stevig en met elkaar
aan te pakken, ontbreekt het evenmin. Nieuw Mathenesse
gaat op de schop. Er zal er over enkele jaren heel anders
uitzien. Het kan. Zie de 's-Gravelandseweg, zie Vijfsluizen.
Zie ook de rangeerterreinen tussen Schiedam en Rotterdam.
Er valt heel wat van te maken'.
Voor meer informatie ga naar www.stadshavens.nl
Musis 34

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
SNELWEG TRANSPORT, SCHIEDAM

Een ontmoeting met Notaris
is een ontdekking op zich
Notaris. Het mooiste distillaat
van vaderlandse bodem.