Dichter bij de burger - Bureau de Helling

1. De kloofkwestie
door Noortje Thijssen
De Haagse ivoren toren van vroeger lijkt te zijn
omgetoverd in een stalen wolkenkrabber – een
ontoegankelijke en onbereikbare vesting. Voor
burgers wordt er gesproken in codetaal en vinden
er onbegrijpelijke rituelen plaats. Help, er bestaat
een kloof tussen burger en politiek!
Dit is een karikatuur van de werkelijkheid, maar
er is zeker sprake van enige afstand tussen burger
en politiek. Dat hoeft niet zorgelijk te zijn. Een portie
wantrouwen is juist een teken van een gezonde
democratie. Het zou pas verontrustend zijn als ‘de
kudde’ blindelings haar leider volgt.
Maar actuele onderzoeken laten een afnemend
vertrouwen van burgers in de politiek zien (Prast et al
2005; SCP 2005a). De cijfers zijn niet zonder betekenis.
Zo heeft het vertrouwen in het kabinet-Balkenende
en het parlement een absoluut dieptepunt bereikt.
Op de vraag hoeveel vertrouwen iemand heeft in het
parlement, antwoordt maar liefst 20% met ‘helemaal
geen’. En ruim 40% zegt niet zoveel vertrouwen
te hebben (Prast et al 2005: 43). Politieke partijen
doen het niet veel beter in de ogen van burgers:
65% vertrouwt hen eerder niet dan wel (SCP 2005a:
353). Politici worden door meer dan de helft van de
bevolking als arrogant bestempeld (SCP 2005a: 348).
Dat de burger minder vertrouwen heeft in
de politiek, is niet per se te wijten aan de
politiek zelf. Allereerst zijn er sterke verbanden
met andere maatschappelijke ontwikkelingen.
Gevoelens van wantrouwen kunnen ook wel
worden gezien als een uiting van algemeen
maatschappelijk onbehagen. Veranderingen in
de samenleving door bijvoorbeeld globalisering,
immigratie, Europeanisering en terrorisme spelen
daarbij een grote rol. Financiële motieven zijn
ook een zwaarwegende factor. De economische
crisis van de afgelopen jaren heeft namelijk
gevolgen voor de wijze waarop burgers de politiek
beoordelen (SCP 2005a). Een cliché, maar daarom
zeker niet minder relevant, is het effect van de
media. Er moet rekening mee worden gehouden
dat mensen niet altijd teruggrijpen op hun
eigen ervaringen, maar afgaan op de media en
wat ze horen zeggen. Berichten en discussies
over eerdere metingen van politiek wantrouwen,
vormen dan een oorzaak voor een verslechtering
van latere gevoelens van politiek vertrouwen
(SCP 2005a: 353-354). Conflicten zijn interessanter
nieuws dan consensus. En scherpe uitspraken
trekken meer de aandacht van de media dan
saaie beleidstoelichtingen (Commissie Toekomst
Overheidscommunicatie 2001).
1. DE KLOOFKWESTIE
Rollen en typen burgers
Deze nuanceringen zijn terecht, maar de
vertrouwenscijfers liegen er niet om. Wie is
eigenlijk ‘de burger’, als we spreken over de kloof
tussen burger en politiek? Dé burger bestaat niet.
Wanneer we Van Dale erop naslaan, bestaat de
burger natuurlijk wel in brede zin, als: 1) een
inwoner van een gemeente of staat, of als 2)
een gewoon lid van de bevolking. Maar in de
praktijk kan niet iedereen over één kam worden
geschoren. In de literatuur wordt gewezen op de
verschillende rollen die burgers kunnen hebben.
We kennen de burger als kiezer, als klant van
overheidsdiensten en als coproducent van beleid
(Beukenholdt-ter Mors et al 2002). Ondanks deze
verschillen, wordt nogal eens de indruk gewekt
dat iedereen dezelfde gevoelens heeft tegenover de
politiek. Maar volgens het SCP staat ‘een dergelijke
versimpeling (…) een verbetering van de relaties
tussen burgers en de politieke instituties in de
weg’ (2005a: 351).
Naast de verschillende rollen van burgers,
kan ook een typologie worden gemaakt. Burgers
kunnen worden onderscheiden naar een meer of
minder positieve houding tegenover de gevestigde
politiek. Zo zijn er de onverschilligen: de mensen
die geen interesse hebben voor alles wat ook maar
met politiek te maken heeft, maar ondertussen
wel flink uithalen naar ‘zij, in Den Haag’ (23%
van de Nederlandse bevolking). Dan is er de
groep die zeer negatief staat tegenover politici
en meer inspraak wil. Deze groep valt onder de
noemer de ontevredenen (30%). Er zijn ook wat
positievere typen. Zo houden de gezagsgetrouwen
(16%) absoluut niet van protestgedrag; zij hebben
een vrij positief oordeel over de politiek. Ten slotte
is er de groep die juist heel erg te spreken is over
de gevestigde politiek. Zij zijn niet vies van een
kleine dosis protest. Deze groep krijgt het etiket
de geïnvolveerden (31%) (SCP 2005a).
Met deze typen burgers in het achterhoofd, lijkt
het misplaatst om in algemene termen te spreken
over de kloof tussen de burger en de politiek. Op
de eerste plaats blijken de gezagsgetrouwen en
de geïnvolveerden door hun positieve houding
geen kloof te ervaren. De ontevredenen lijken
op het eerste gezicht wel in het geschetste
beeld van de kloof te passen. Zij zijn immers
ontevreden en willen meer inspraak. Of beter:
ze zijn ontevreden omdat ze nóg meer inspraak
willen. Juist voor deze groep burgers bestaan er tal
7