Dichter bij de burger - Bureau de Helling

3. DE KRITIEK OP DE WMO
3. De kritiek op de WMO tot het
kamerdebat van januari 2006
Vanaf haar introductie in april 2004 riep de WMO veel
weerstand op. In dit hoofdstuk volgt een terugblik op
het maatschappelijke verzet rondom de invoering van
de WMO .
Meer bureaucratie en minder zorg
De zorgaanbieders die nu regionaal opereren
krijgen straks te maken met 467 gemeenten die
zorg vragen. Voor meer bureaucratie wordt dan
ook gevreesd. Daarnaast bestond de angst dat
door de marktwerking de zorg nog meer zal
verschralen: gemeenten zullen niet voor kwaliteit
gaan en zullen professionele thuiszorginstellingen
vervangen door goedkopere schoonmaakbedrijven
– een ontwikkeling die volgens de FNV de
werkgelegenheid van lager opgeleide vrouwen
in de thuiszorgsector bedreigde. 8 Door de
accumulatie van de eigen bijdragen die gemeenten
voor de verschillende individuele voorzieningen
mogen gaan heffen, zullen steeds meer mensen
afzien van professionele ondersteuning. Het SCP
verwacht dat burgers de WMO zien ‘als een teken
dat ze zelf voor hun ouders en hulpbehoevende
familie en vrienden moeten gaan zorgen in de
toekomst.’ (SCP 2005a: 148).
Lokale verschillen en rechtsongelijkheid
Omdat gemeenten beleidsvrijheid krijgen, zullen
er op lokaal niveau verschillen in de uitvoering
ontstaan. Met als gevolg: rechtsongelijkheid en
aantasting van de rechtszekerheid van burgers. De
zogenaamde decentralisatieparadox doemt hier
op: terwijl de rijksoverheid de lagere overheden
meer beleidsvrijheid wil geven om de zorg lokaal
op maat te verlenen, was er tegelijk de roep
van verschillende belangenorganisaties om de
verzekerde rechten uit de AWBZ op rijksniveau te
garanderen.
Meer taken, maar minder mogelijkheden
De VNG trok aan de bel, omdat gemeenten
geconfronteerd worden met een taakverbreding
zonder uitbreiding van bevoegdheden. Zo zijn
gemeenten (nog) niet voldoende toegerust om
de indicatiestelling goed uit te voeren en ook
met aanbesteding hebben gemeenten nog weinig
ervaring. 9 Bovendien is de onroerend
zaakbelasting (OZB) voor gebruikers van woningen
afgeschaft. Al in een eerder stadium is het
eigenaarsdeel van de OZB aan een maximum
gebonden. Gemeenten worden voor het verlies
van de eigen inkomsten wel gecompenseerd via
het Gemeentefonds, maar door deze maatregelen
zijn de financiële autonomie van gemeenten en
de mogelijkheid om een eigen financieel beleid te
voeren sterk ingeperkt. 10
Ook blijken gemeenten het vaak moeilijk te
vinden om helder met burgers te communiceren
en om hen tot participatie te verleiden. Als
dit al moeizaam verloopt, dan zal er van de
horizontale verantwoording niet veel
terechtkomen. Wat er op papier aantrekkelijk
uitziet als een sober en samenhangend
verantwoordingsmechanisme, kan in de praktijk
zowel een verantwoordingstekort als een
verantwoordingsoverlast tot gevolg hebben,
concludeert de RMO (RMO 2005). Daarnaast
zullen gemeenten moeten benchmarken, dat wil
zeggen systematisch prijzen vergelijken, en
huishoudelijke zorg moeten aanbesteden en
inkopen, maar missen zij de nodige ervaring en
expertise op deze gebieden.
Meer zorg door naasten en vrijwilligers
Het kabinet had bij het publiek maken van
de concept-wettekst in niet mis te verstane
woorden, kenbaar gemaakt via een ingrijpende
stelselwijziging bezuinigingen te willen
doorvoeren.
In het oorspronkelijke wetsvoorstel betekende
maatschappelijke participatie daarom: het nemen
van eigen verantwoordelijkheid in eigen kring.
Het kabinet zag dit als het antwoord op de
kostenstijging in de zorg, waarbij ze rekening hield
met de toenemende vergrijzing van de bevolking
en verwachte personeelstekorten in de zorgsector.
Door meer langdurige informele zorgverlening,
door mantelzorgers en vrijwilligers, zou deze
zorgkloof gedicht kunnen worden. Het kabinet
wilde meer overlaten aan de civil society, het door
8 Voor veel (herintredende) vrouwen is de huishoudelijke zorg een opstap naar andere meer geschoolde banen in de zorgsector, zie persbericht FNV van 20
juni 2005, www.abvakabofnv.nl
9 Brief VNG van 22 oktober 2004.
10 In een reactie hierop bepleit de Raad voor het Openbaar Bestuur voor gemeenten ruimere mogelijkheden om het nut van eigen maatregelen en
voorzieningen af te wegen tegen de hoogte van lokale belastingen (ROB 2005).
15