Bekijk de catalogus. - Plantin Genootschap

D
e internationaal bekende graficus Sem Hartz, grafisch ontwerper
en letterontwerper-graveur, werd geboren in een artistiek liberaaljoods
milieu. Zijn vader Louis Hartz was portretschilder, zijn
moeder pianiste. In Amsterdam volgde hij korte tijd een opleiding
aan de Rijksnormaalschool voor tekenonderwijzers, en aan
de Rijksacademie van Beeldende Kunsten legde hij zich toe op het graveren onder
professor J.J. Aarts. In 1936 trad hij in dienst als leerling-graveur bij Joh. Enschedé
en Zonen te Haarlem. Hij zou er tot na zijn pensionering in 1977 werkzaam blijven.
Zijn loopbaan werd echter voor korte tijd onderbroken, want als jood was
Sem gedwongen onder te duiken. Tijdens die periode gebruikte hij zijn graveertalenten
om documenten te vervalsen en clandestiene uitgaven van De Vijf Ponden
Pers en De Bezige Bij te illustreren.
Bij Enschedé ontwierp Hartz bankbiljetten en honderden postzegels. Maar
zijn eerste postzegels maakte Hartz in opdracht van Jean François van Royen, de
toenmalige algemeen secretaris van de ptt en de man die aan de basis ligt van hét
Nederlandse voorbeeld van een consequent doorgedreven, esthetisch hoogstaande
en steeds opnieuw geactualiseerde huisstijl.
[…] As you know,I am a designer and engraver, mostly of postage stamps and banknotes,
sometimes of books and dust-jackets, zegt Hartz, I have designed more than a hundred stamps
and banknotes for The Netherlands, Belgian Congo, Luxemburg, Indonesia, United Nations
etcetera. My practice has been to rough out the design and afterwards cut it immediately in steel
or copper. For stamps I relied on the best lettering one could possibly get, Jan Van Krimpen.
Tijdens de Duitse bezetting had hij zich ook geoefend in het stempelsnijden.
Hij kreeg daarvoor praktisch advies van P.H. Rädisch. Al een hele tijd was het idee
gegroeid een eigen drukpers op te richten. Ideaal scheen hem de gedachte daarvoor
een eigen lettertype te ontwerpen en te snijden. Hieruit is de Emergo ontstaan.
Enschedé kocht de ontwerpen en in 1949 verscheen een eerste voorlopige proef
die door de specialisten op lof en bewondering werd onthaald. Maar verder dan
een romein en cursief in corps 12 is het nooit gekomen. Ook belangstelling van
Monotype liep op niets uit. ‘Achteraf ben ik daar niet rouwig om’ zegt Hartz, ‘de
Tuinwijkpers heeft nu immers zijn eigen letter.’ Hartz kreeg van Walter Tracy, het
toenmalige hoofd van de afdeling letterontwerpen van de firma Linotype, in 1951
de opdracht om een nieuwe boekletter te ontwerpen. De technische bewerkingen,
inherent aan het systeem Linotype – romein en cursief in één en dezelfde matrijs
gegraveerd en dus van dezelfde breedte – resulteren meestal in een te brede cursief.
Hartz omzeilde dit door andersom te werken, iets waar blijkbaar nog niemand aan
gedacht had, hij tekende de cursief en paste de romein daaraan in de breedte aan.
Het resultaat is een smalle en zuinig lopende letter die toch maximaal leesbaar is,
de Juliana. De letter werd voor het eerst in The Penrose Annual gepubliceerd in de
lente van 1958, vergezeld van een artikel waarin Sem Hartz zijn letter voorstelde.
Stanley Morrison schreef hierover: I like very much the type by S.H. I see in Penrose; well
designed, practical, economic and bound to be successful. Bij het opstarten van de cursus