Bekijk de catalogus. - Plantin Genootschap

27 Twee werelden
ven; het bleef een letter voor uitgaven in eigen beheer. Hartz slaagde echter waar
Van Krimpen faalde – in het tekenen van wat de Engelsen een ‘workhorse typeface’
noemen. Zijn Juliana, een zuinige broodletter ontworpen voor de Linotype regelzetmachine,
werd met name bij Penguin een veelgebruikte letter voor boeken in
hoge oplage.
De meest productieve ontwerper in die nadagen van het loden zetsel was Dick
Dooijes, aanvankelijk de assistent en later de opvolger van Sjoerd de Roos bij de
Lettergieterij Amsterdam. Dooijes was geen groot typograaf; zijn letterproeven
zijn van gemiddelde kwaliteit en zijn boekontwerpen vaak wat oubollig. Als letterontwerper
stond hij jarenlang in de schaduw van De Roos, die behalve zijn chef
ook zijn aangetrouwde achteroom was. Hij had naar eigen zeggen een groot aandeel
in het ontwerp van de Egmont en de Nobel, al kreeg hij daarvoor geen credits.
Wel werd hij genoemd als co-ontwerper van de Rondo, een reclameletter van
de Oostenrijkse Nederlander Stefan Schlesinger die door Dooijes werd voltooid
nadat de joodse Schlesinger door de Nazi’s was gedeporteerd en vermoord. Zijn
beste letters maakte Dooijes tegen het einde van zijn carrière: Mercator uit 1958–59
is een (onderschatte) variant op het Helvetica-model; Lectura uit 1968 een frisse
herinterpratatie van romeinen uit de zeventiende-eeuwse Nederlandse school.
Beide lettertypen werden vervaardigd in nauwe samenspraak met Willem Ovink,
de huis-historicus van de Lettergieterij Amsterdam.
Pas rond 1980 nam het letterontwerp in Nederland een nieuwe start. Bram de
Does, al twintig jaar typograaf bij Enschedé in Haarlem, ’s lands meest prestigieuze
drukkerij-letteruitgeverij, kreeg de opdracht een letter te tekenen voor het
nieuwe fotozetsysteem – dat werd de Trinité. Gerard Unger, een van de origineelste
letterontwerpers die Nederland ooit gekend heeft, bracht tussen 1975 en 1984
zijn eerste, samenhangende reeks tekstletters uit: Demos, Praxis en Flora. En ook
van Gerrit Noordzij begonnen de eerste letterontwerpen in de pers te verschijnen,
al zou het nog bijna twee decennia duren voordat er van deze invloedrijke docentauteur-typograaf
een letter op de markt verscheen.
Intussen in Vlaanderen
De geschiedschrijving van de na-oorlogse Vlaamse en Belgische typografische
vormgeving is schaars, en ze staat in het teken van een gemis. Dat wat er bij de
noorderburen, en in zekere mate ook in de andere buurlanden, zo nadrukkelijk
aanwezig was, ontbrak hier: een typografische ontwerpcultuur. Toch zou het onjuist
zijn, in louter negatieve termen over de stand van zaken in het vak te spreken.
Allereerst – dat werd en wordt door alle auteurs beklemtoond – was de kwaliteit
van het drukwerk in België vaak uitstekend. In sommige specialismen, zoals het
drukken van bijbels, stond dit land aan de Europese top. Daarnaast werden, alle
kritiek ten spijt, in het onderwijs op sommige plaatsen bijzondere dingen gedaan.