Bekijk de catalogus. - Plantin Genootschap

Twee werelden
gevoeligheid voor modernistische principes bleef Oxenaar een bewonderaar van
de intuïtieve Rozendaal: ‘Ik ben altijd een schildertje gebleven’ is een van zijn
bekende uitspraken.
Nieuwe modernisten
Meerdere leerlingen van de functionalistische pioniers Kiljan en Schuitema maakten
na 1945 naam als grafisch ontwerper. Dick Elffers werd een belangrijk afficheontwerper
en maakte daarnaast ook boeken en tijdschriften; Kees Nieuwenhuijzen
en Charles Jongejans werden exponenten van het nieuwe, mild-modernistische
boekontwerp. Een genre waar de nieuwe inzichten in de boekvorm briljant in
praktijk werden gebracht, was het bedrijfs-fotoboek dat in de jaren ’50 en ’60 hoge
toppen scheerde als een soort beeldverhaal van de economische wederopbouw.
Naast bovengenoemden verzorgden onder meer Jans Bons, Jurriaan Schrofer en
Benno Wissing briljant geënsceneerde fotoboeken. Bedrijfstijdschriften werden,
vanuit een soortgelijke visie, onder meer ontworpen door Alexander Verberne,
Nan Platvoet en Otto Treumann. Jurriaan Schrofer ontwikkelde zich tot een tovenaar
met zelf-ontworpen constructivistische lettervormen. Benno Wissing werd
een van de oprichters van Total Design en maakte onder meer naam met de corporate
identity van de oliemaatschappij pam – een van de eerste volwassen huisstijloperaties
in Nederland – en de bewegwijzering van Schiphol. Mede-oprichter van
Total Design was Wim Crouwel, die samen met Wissing geldt als pionier van het
systematische stramien (of grid) als basis voor een modulaire wijze van ontwerpen.
Crouwel voerde de rationaliteit in het ontwerpproces zodanig op dat een affiche
per telefoon aan de drukker kon worden opgegeven; maar tegelijk gebruikte hij
in andere ontwerpen uiterst persoonlijke en ongewone lettervormen en ontwierp
hij het experimentele New Alphabet. Destijds werd er vooral gediscussieerd over
de vraag of die letters wel zinvol en leesbaar waren; sinds een jaar of tien is het letterwerk
van Crouwel, mede dankzij de digitalisering van sommige ervan door de
Londense letterproducent The Foundry, geherwaardeerd en is hij alsnog erkend
als letterontwerper van betekenis.
Pioniers in letterontwerp
Over het Nederlandse letterontwerp in de twintigste eeuw is veel geschreven, ook
door ondergetekende. Er zijn weinig landen waar letterontwerp zo’n prominente
plaats inneemt in de grafische cultuur. Maar in de eerste periode van het Plantin
Genootschap heerste er in dit vakgebied relatieve luwte. De Roos was in het begin
van de oorlog met pensioen gegaan; Jan van Krimpen had in 1947 zijn laatste
drukletter, de bijbelletter Sheldon, ontworpen. Het lettertype Emergo dat Sem
Hartz, graveur bij Enschedé, tijdens de Duitse bezetting op zijn onderduikadres
had getekend, werd dankzij subtiele tegenwerking van Van Krimpen niet uitgege-
26