Bekijk de catalogus. - Plantin Genootschap

Twee werelden
helden betoond. Toch waren ook de communist Max Velthuijs en de voormalige
verzetsman Henk Krijger lid van de vereniging.
Leden van beide groeperingen leverden bijdragen aan het jaarlijkse gezamenlijke
Kerstnummer van het vaktijdschrift Drukkersweekblad (later Drukkersweekblad en
Autolijn; nog later Grafisch Nederland). Die publicatie bracht het werk van de jonge
generatie ontwerpers onder de ogen van drukkers, drukwerkvoorbereiders en
klanten; tot op de dag van vandaag is de reeks een graadmeter gebleven voor de
stand van zaken in het typografisch ontwerp en de drukkunst in Nederland.
Boekverzorging: Duitse invloeden
Na 1945 werd de productie van het ‘gewone’ boek naar een hoger plan getild. De
verhoogde aandacht voor kwaliteit was mede te danken aan de bijdragen van enkele
Duitse typografen die ten gevolge van de opkomst van de Nazi’s hun land hadden
moeten verlaten. Henri Friedlaender was al in 1932 naar Nederland gekomen omdat
het antisemitisme in Duitsland toenam en hij moeilijk werk kon vinden; na
Hitlers machtsovername was zijn ‘Exil’ een feit. Friedlaender had een kritische kijk
op het typografisch bedrijf in Nederland, en formuleerde zijn inzichten, geworteld
in de Duitse boekentraditie, in het gidsje Typografisch ABC. Meteen na de bevrijding
startte hij een reeks cursussen in Den Haag en Amsterdam, waar onder meer
de jonge grafisch ontwerper Otto Treumann, de letterontwerper Dick Dooijes en
de typograaf Huib van Krimpen, zoon van Jan, tot zijn studenten behoorden. Zijn
assistente was een andere Duitse inwijkelinge, die later een boekontwerpster van
naam werd: Susanne Heynemann.
De belangrijkste na-oorlogse boekvormgever van Duitse afkomst was ongetwijfeld
Helmut Salden. In 1938 na veel omzwervingen in Nederland beland, maakte
Salden al in de paar jaar voor de Duitse inval markante boekomslagen in modernistische
sfeer. In de jaren ’50 en ’60 ontwikkelde hij een unieke eigen stijl van handbeletterde
omslagen. Saldens lettervormen zijn onmiddellijk herkenbaar: geen andere
ontwerper heeft met zoveel precisie én vormvrijheid varianten op de klassieke lettervormen
getekend. In Nederland was Salden weliswaar alomtegenwoordig, maar
hij heeft nauwelijks school gemaakt – misschien werden zijn letters te eigen of te on-
Hollands bevonden om als voorbeeld te dienen. Wel werd de bekende Engelse kalligraaf-ontwerper
Michael Harvey naar eigen zeggen sterk door Saldens alfabetten
beïnvloed. Naast vele honderden boekomslagen verzorgde Salden ook vaak het binnenwerk
van literaire boeken. Tot zijn meesterwerken in dit genre behoort de Russische
Biblio theek van uitgever G.A. van Oorschot, een reeks met de grootste zorgvuldigheid
getypografeerde dundrukedities. Het verhaal gaat dat Salden soms vertalers
vroeg hun woordkeus wat aan te passen omdat het dan mooier zetwerk opleverde.
Hetzelfde wordt overigens ook verteld over Gerrit Noordzij, Saldens opvolger
bij Van Oorschot; in sommige opzichten kan Noordzij gelden als Saldens jongere
24