Bekijk de catalogus. - Plantin Genootschap

Twee werelden
‘Het schoone boek’
Nederland was tijdens de periode 1918–1940 een grafisch driestromenland. Drie
parallelle trajecten tekenden zich af, die heel beknopt kunnen worden gekenschetst
als een neo-traditionele renaissance, een modernistische avant-garde en een architectonisch-decoratieve
richting.
De activiteiten van Sjoerd de Roos als typograaf, letterontwerper en auteur vormden
de aanzet tot een herleving van de klassieke typografie, waarvan Jan van Krimpen,
letterontwerper en typograaf, in de jaren 1925–1950 de spilfiguur zou worden. De
Roos’ wortels lagen in de Nieuwe Kunst van de jaren 1890; als typograaf was hij goeddeels
autodidact. Als esthetisch adviseur en hoofd van de afdeling lettertekenen van
de Lettergieterij Amsterdam (L.A.) hielp De Roos vormgeven aan het Nederlandse
typografische landschap van het interbellum; zijn lettertype Hollandsche Mediaeval
was decennia lang de meest gebruikte tekstletter in Nederland en (via het L.A.-filiaal
Établissements Plantin in Brussel) in België. Aanvankelijk werd Jan van Krimpen
als typograaf en lettertekenaar door De Roos beïnvloed; tegen de tijd dat hijzelf aan
letterontwerpen toekwam (met de Lutetia uit 1925) had hij al een kritische afstand
van zijn held genomen. Hij werd letterontwerper en boekontwerper bij Enschedé
in Haarlem, de grootste concurrent van de L.A. op lettergebied. Onder zijn bewind
verkreeg Enschedé opnieuw internationale faam als drukker en uitgever van schitterende
boeken in de klassieke traditie; met de Romulus, de Romanée en de Spectrum
ontwierp Van Krimpen baanbrekende modern-klassieke boekletters.
De namen van de andere pioniers van de ‘renaissance van de boekkunst’ zijn
bekend. De advocaat Jean François van Royen speelde in meer dan één opzicht een
sleutelrol. Uit ‘liefhebberij’ was hij uitgever, drukker, typograaf en auteur; hij produceerde
bibliofiele, traditioneel vormgegeven uitgaven waarvoor hij ook enkele
lettertypen liet ontwerpen. Beroepshalve, als esthetisch adviseur van de Nederlandse
ptt, was hij initiator van een actief overheidsbeleid op het gebied van kunst
en vormgeving, dat tot in de jaren 1990 zou blijven floreren tot bewondering en
afgunst van vele generaties buitenlandse ontwerpers. In die functie liet Van Royen
zich niet uitsluitend leiden door de eigen, wat conservatieve smaak: dankzij zijn
brede visie werden ook ptt-opdrachten verleend aan modernisten als Piet Zwart,
Nicolaas de Koo en W.H.Gispen.
Twee hoofdfiguren van de Nederlandse boektypografische renaissance kwamen
uit Maastricht. Charles Nypels en Alexander Stols waren beiden telg van een drukkersfamilie.
Charles Nypels leerde het vak van Sjoerd de Roos, die hij enige tijd
assisteerde bij de Lettergieterij Amsterdam. Later gaf Nypels zijn leermeester vaak
opdracht tot het tekenen van vignetten en initialen voor boeken die hij, Nypels,
typografeerde. Met zijn joie de vivre en talenkennis was Nypels een invloedrijke
figuur in het Maastrichtse culturele leven. Voor Alexander (A.A.M.) Stols werd hij
een soort mentor, die hem op het spoor zette van het ‘schoone boek’. Stols werd
18