pdf-versie - Hogeschool Utrecht

leren en oPleiden aan
InstItuut arChImedes

Inhoud
Voorwoord 3
Inleiding 5
1. Waar leidt Instituut Archimedes toe op? 7
1.1 Betekenis van het beroepsprofiel 7
1.2 Context van het beroep: landelijke ontwikkelingen 7
1.3 Context van het beroep: regionale ontwikkelingen 8
1.4 Beroepenveld 9
1.5 Kerntaken van het beroep 9
1.6 Competenties 10
1.7 Kennisbases 10
2. Vanuit welke visie leidt Instituut Archimedes op? 13
3. Welke visie op leren hanteert Archimedes? 15
4. Vertaling naar de opleidingspraktijk 17
4.1 Waar leert de student? 17
4.1.1 De leerwerkplek 17
4.1.2 Het opleidingsinstituut 19
4.2 Wat vraagt dit van ons curriculum? 20
4.2.1 Toenemende zelfsturing, flexibiliteit
en keuzemogelijkheden 20
4.2.2 Integratie en samenhang 21
4.3 Wat vraagt dit van de student? 23
4.4 Wat vraagt dit van de begeleiding? 23
Tot slot 27
Bronnen 28

pag
5
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
voorwoord
Gedurende de projectperiode, van oktober 2011 tot en met mei
2012, van het Nieuw Educatief Ontwerp (NEO), ontstond de
vraag naar een document waarin de basisvisie, die ten grondslag
ligt aan het nieuwe ontwerp, is beschreven. De regiegroep heeft
om die reden een themagroep Basisstuk (didactische) uitgangspunten
geformeerd. Die groep heeft vervolgens antwoord
gegeven op de volgende hoofdvragen:
1. Waartoe leiden wij aan Instituut Archimedes op?
2. Vanuit welke visie op opleiden en leren doen wij dat?
3. Hoe vertaalt deze visie zich naar de opleidingspraktijk
van Instituut Archimedes?
In deze tekst zijn deze drie vragen uitgewerkt. Wij hopen
hiermee in eerste instantie lerarenopleiders, ondersteunend
personeel en leidinggevenden van Instituut Archimedes een
dienst te bewijzen. Wij hopen ook dat we studenten en
collega lerarenopleiders met dit stuk weten te inspireren.
Klaas Doorlag
Michiel Heijnen
Nies van Lindenberg
Anja Ossenblok
Karin Vogelaar
Onder begeleiding van Marjan van Roozendaal

pag
7
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
InleIdIng
Instituut Archimedes biedt beroepsopleidingen aan en daarom
staat het beroep van leraar bij alle onderwijsactiviteiten aan
Archimedes centraal. Om dat te kunnen realiseren, is het van
belang om allereerst goed voor ogen te hebben wat het beroep
van leraar inhoudt. Dit document start daarom in hoofdstuk 1
met een beschrijving van het beroepsprofiel van een leraar,
opgeleid aan Instituut Archimedes.
In hoofdstuk 2 wordt dan de visie op opleiden tot het beroep
van leraar geëxpliciteerd. De visie op leren wordt vervolgens in
hoofdstuk 3 beschreven. De visie op opleiden en leren is terug
te vinden in een vertaling naar de opleidingspraktijk in het NEO.
Deze vertaling staat uitgewerkt in hoofdstuk 4.

“nIemand beter
dan een leraar
weet dat de beste
manier om iets
te leren het
onderwIjzen
van dat Iets Is.”
jean PIaget (1896-1980)

pag
9
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
1
waar leIdt InstItuut
arChImedes toe oP?
1.1 Betekenis van het beroepsprofiel
Het beroepsprofiel is een beschrijving van de hoofdkenmerken
van het beroep, de positionering van het beroep in de
samenleving en de contexten waarin het beroep wordt
uitgeoefend. De invulling en vormgeving van een
beroepsopleiding wortelt in het beroepsprofiel. Dit vraagt
van Instituut Archimedes dat het beroepsprofiel voortdurend
geactualiseerd wordt in samenwerking met vertegenwoordigers
uit de beroepspraktijk van de opleidingsscholen.
Om antwoord te kunnen geven op de eerste hoofdvraag
worden allereerst de landelijke en regionale context waarin
de leraar werkt beschreven. Vervolgens wordt de context van
de onderwijspraktijk van school beschreven. Ten slotte worden
de kerntaken van het beroep, de daaruit voortvloeiende
competenties en de verschillende kennisbases beschreven.
1.2 Context van het beroep: landelijke ontwikkelingen
Onze samenleving is de afgelopen decennia complexer en
dynamischer geworden. Dit heeft consequenties voor het
onderwijs. Scholen rekenen, naast het overdragen van kennis
ook het bijdragen aan de sociaal­emotionele ontwikkeling van
jongeren, het bevorderen van burgerschap en sociale integratie
en het voorbereiden van jongeren op de arbeidsmarkt tot hun
taken. Er is een beweging gaande op het gebied van
digitalisering en voor jongeren maken sociale media steeds
vaker deel uit van het dagelijks leven.
De toegenomen dynamiek en complexiteit van onze samenleving
vertalen zich door naar een meer divers onderwijsaanbod.
Verschillende scholen onderscheiden zich op verschillende
manieren als het gaat om (bijvoorbeeld) gehanteerde didactische
uitgangspunten en de invulling van de pedagogische rol. In het

pag
10
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
verlengde hiervan worden er andere eisen aan leraren gesteld.
Een leraar moet kunnen werken op alle verschillende niveaus
binnen het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs,
binnen verschillende onderwijsconcepten en visies. Het beroep
van leraar is steeds aan verandering onderhevig en de leraar moet
dus flexibel en breed inzetbaar zijn.
1.3 Context van het beroep: regionale ontwikkelingen
De hierboven beschreven diversiteit is in de dichtbevolkte
en grootstedelijke regio Utrecht extra zichtbaar. In de regio
zijn er veel verschillende scholen die in net zoveel verschillende
behoeften voorzien. Leraren in Utrecht krijgen met deze
diversiteit te maken en van hen wordt dus des te meer
flexibiliteit en brede inzetbaarheid verwacht. Een leraar op
de havo/vwo vernieuwingssschool UniC Utrecht komt
bijvoorbeeld voor andere uitdagingen te staan dan een
leraar die competentiegericht werkt op het multiculturele
ROC Midden Nederland.
De leraar in de regio Utrecht krijgt verder te maken met de
Utrechtse Onderwijs Agenda (UOA). De UOA heeft als motto:
meer kansen voor Utrechts talent van 0 tot 18 jaar.
Schoolbesturen, welzijnsinstellingen, onderwijsondersteuners
en de gemeente werken daarin samen. Instituut Archimedes levert
leraren af voor de regionale onderwijsmarkt en werkt mee door in
de opleidingen aandacht te besteden aan de doelen van de UAO:
• Een goede beheersing van de Nederlandse taal
door alle leerlingen.
• Meer leerlingen naar hoger vervolgonderwijs.
• Kleurrijke en gemengde scholen met kansrijkere
en kansarmere leerlingen.
• De Utrechtse leraar is een stevige professional.

pag
11
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
1.4 Beroepenveld
Een leraar in het tweedegraads gebied is bevoegd om onderwijs
te verzorgen in het vmbo, het mbo en in de onderbouw
havo/vwo en het praktijkonderwijs.
• Het praktijkonderwijs leidt leerlingen op voor wonen, werken,
burgerschap en vrije tijd. Een klein deel stroomt door of haalt
binnen het praktijkonderwijs niveau 1 van het mbo.
• Het vmbo biedt vier leerwegen die voorbereiden op
doorstroom naar het mbo (alle niveaus) en in sommige gevallen
(theoretische leerweg) naar het havo: de basisberoepsgerichte
leerweg, de kaderberoepsgerichte leerweg, de gemengde
leerweg en de theoretische leerweg.
• Het havo/vwo is algemeen vormend van aard en is in principe
geen eindonderwijs. Het is gericht op doorstroom naar het hbo
en de universiteit.
• Het mbo leidt leerlingen (jongeren en volwassenen) op voor
een beroep in de sectoren o.a. Techniek, Horeca en Toerisme,
Zorg en Welzijn, Handel en Administratie, Groen. Het onderwijs
wordt gegeven op vier niveaus.
Een leraar in het eerstegraads gebied is daarnaast bevoegd
om onderwijs te verzorgen in de bovenbouw van de havo en
het vwo.
1.5 Kerntaken van het beroep
Het beroepsprofiel is afgeleid van de kern van het beroep:
het geven van onderwijs aan leerlingen. Van een leraar wordt
verwacht dat hij:
• onderwijsleersituaties kan ontwerpen;
• onderwijs kan uitvoeren;
• leerprocessen kan begeleiden;
• leerprestaties kan beoordelen;
• leersituaties kan evalueren en bijstellen.

pag
12
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
Een leraar staat er niet alleen voor, een leraar:
• werkt samen in een team;
• is partner van de ouders/verzorgers, externe(zorg)instanties
en vertegenwoordigers uit bedrijven;
• werkt samen met buurt en bedrijven.
De leraar werkt aan deze kerntaken vanuit een onderzoekende
houding. Hij analyseert zijn beroepssituatie, ontwerpt
verbeteracties, kan daarbinnen gemaakte keuzes verantwoorden
en evalueert.
1.6 Competenties
In de wet BIO zijn de competenties van een leraar vastgelegd,
met bijbehorende bekwaamheidseisen en gedragsindicatoren.
De competenties wortelen in de kerntaken van de docent en de
context waarbinnen hij functioneert. De wet BIO stelt dat deze
competenties iedere 6 jaar geactualiseerd worden. Dit zou in
maart 2012 moeten gebeuren.
1. Interpersoonlijk competent
2. Pedagogisch competent
3. Didactisch en vakinhoudelijk competent
4. Organisatorisch competent
5. Competent in het samenwerken met anderen
6. Competent in het samenwerken met de omgeving
7. Competent in reflectie en ontwikkeling
Voor de 1e­graadsleraar is het competentieprofiel uitgebreid
met een 8e competentie:
8. Competent in onderzoekend handelen
1.7 Kennisbases
Voor de verschillende vakken zijn vakkennisbases opgesteld.
Ook is er een generieke kennisbasis opgesteld. Deze kennisbases
zijn terug te vinden op www.kennisbasis.nl.

“doCenten
kunnen leerlIngen
nIet motIveren,
ze kunnen wel
Proberen uIt te
zoeken wat ze
motiveert.”
ruth Cohn (1912)

pag
15
2
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
vanuIt welke vIsIe leIdt
InstItuut arChImedes oP?
Instituut Archimedes biedt beroepsopleidingen aan. Een succesvolle
beroepsbeoefenaar beschikt over het vermogen om in
praktijksituaties adequaat te anticiperen en te reageren op
gebeurtenissen of ontwikkelingen. Dit vermogen is voor de leraar
beschreven in de competenties van de wet BIO. De competenties
vormen dus op Instituut Archimedes het uitgangspunt en doel van
het leren; de opleidingen van Instituut Archimedes zijn
competentiegericht.
In een competentiegerichte leeromgeving worden lerenden
uitgedaagd om samen actief te leren met duidelijk zicht op de
functionaliteit van het leren en het geleerde in de (toekomstige)
beroepspraktijk. Daarbij staat de vraag en leerbehoefte van de
lerende steeds centraal. Competentieontwikkeling komt tot
stand door:
• Een krachtige leeromgeving met verbinding
met de beroepspraktijk.
• Integraal aanleren van kennis, houding en vaardigheden,
zoveel mogelijk in de beroepscontext.
• Voortdurende reflectie op ontwikkeling door de lerende.
• Het maken en verantwoorden van keuzes in het leertraject
door de lerende, zichtbaar in afnemende docentsturing en
toenemende verantwoordelijkheid van de student.
Hiermee sluit Instituut Archimedes aan bij het onderwijsbeleid
van Hogeschool Utrecht. Er is sprake van competentiegericht,
vraaggestuurd onderwijs in een rijke leeromgeving. Er wordt
aandacht besteed aan goede toetsing en beoordeling en variatie
in werkvormen. Er is aandacht voor een gedegen theoretische
basis en flexibilisering van het onderwijs.

“uItdagen
tot leren Is
uitdagen tot
leven.”
helen Parkhurst (1887-1973)

pag
17
3
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
welke vIsIe oP leren
hanteert arChImedes?
Leren kan gezien worden als een relatief permanente verandering
van kennis of gedrag als gevolg van (een) ervaring(en). De
denkwijze over hoe mensen leren, de leertheorie, beschrijft deze
verschillende ervaringen en de effecten daarvan op kennis­ en/of
gedragsverandering. De leertheorie is dynamisch en inzichten zijn
in de loop der jaren aan verandering onderhevig. Het is de vraag
welke leertheorie een optimaal leerrendement biedt. Het antwoord
op deze vraag is van belang omdat de leertheorie bepalend is voor
de manier waarop vorm wordt gegeven aan het onderwijs.
Omdat leertheorieën zelf onderwerp van het onderwijs op een
lerarenopleiding zijn, is het van belang aan verschillende theorieën
aandacht te besteden. Daarnaast maakt Instituut Archimedes in
het onderwijs gebruik van verschillende leertheorieën om tot een
optimaal rendement te komen. Studenten, met hun verschillende
achtergronden, leerstijlen, intelligentie, motivatie etc. moeten
voorbereid worden op een complex, veelkleurig beroepenveld,
waarin zij moeten kunnen functioneren in beide, zo niet meerdere
onderwijsmodellen. Instituut Archimedes biedt waar mogelijk
maatwerk voor alle studenten. Dit vraagt om een brede blik op
de leertheorie en sluit daarmee uit dat bepaalde leertheoretische
inzichten onvoorwaardelijk buitenspel worden gezet.
Het feit dat Instituut Archimedes open staat voor verschillende
leertheoretische inzichten is een keus. Maar, er worden meer
keuzes gemaakt:
• Leren op een beroepsopleiding is zoveel mogelijk gekoppeld
aan de beroepspraktijk.
• Leren doe je samen; studenten leren van docenten op het
instituut, van elkaar en van collega’s in de onderwijspraktijk.
• Leren is een activiteit; studenten leren door actief bezig te zijn.
• Leren vindt plaats in een uitdagende en inspirerende omgeving.

“over
ervarIngsleren
doen soms wIlde
verhalen de
ronde. zIj hebben
hun wortels In het
PrInCIPe: learning
by doing.”
jan dIrk van der Ploeg (1927)

pag
19
4
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
vertalIng naar de
oPleIdIngsPraktIjk
Uit de voorgaande hoofdstukken is duidelijk geworden dat
de volgende thema’s bepalend zijn voor de invulling en
vormgeving van de opleidingen van Instituut Archimedes:
• Een diverse en brede beroepspraktijk die vraagt
om flexibele leraren.
• De competenties en de kennisbases.
• Recht doen aan verschillende leertheoretische inzichten.
• Samen en actief leren in een uitdagende, inspirerende
en ICT­rijke leeromgeving.
• Integratie en samenhang.
• Keuzes maken en verantwoorden als gevolg van afnemende
docentsturing.
• Voortdurende reflectie van de lerende ondersteund door een
onderzoekende houding.
Hoe deze thema’s vertaald zijn naar de opleidingspraktijk
staat hieronder beschreven.
4.1 Waar leert de student?
4.1.1 De leerwerkplek
Instituut Archimedes leidt leraren op die succesvol kunnen
handelen in de complexe beroepspraktijk. Kennis en
vaardigheden ontwikkelen op het Instituut is daarbij belangrijk,
maar geen garantie dat het geleerde ook automatisch toegepast
wordt in de werksituatie. Het geleerde moet betekenis krijgen, al
het geleerde dient (direct of indirect) een toepassing in de
praktijk te kennen. Daarom is het van belang dat studenten zo
snel mogelijk worden geconfronteerd met de schoolpraktijk.
Een substantieel gedeelte van de opleiding heeft de student
een leerwerkplek op een opleidingsschool. Tijdens het werk krijgt
de student de mogelijkheid om ervaringen op te doen in echte
onderwijssituaties en daarop te reflecteren. De reflectie helpt

pag
20
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
in kaart te brengen waar nog leerbehoefte is en stimuleert de
student keuzes in de opleiding te maken die op deze behoefte
aansluiten.
“Reflecteren om te leren is nodig om te weten of je voldoende
en niet de verkeerde dingen leert. Maar dit vraagt
wel om begeleiders met kennis van zaken, die meedenken in
antwoorden op onze vragen en met herkenning en begrip van
wat we meemaken tijdens onze stage. Het moeten reflecteren
om te reflecteren zonder dat de ander mee kan gaan in wat we
beleefd hebben, levert weinig op.” (deelnemer conferentie
Buiten de Muren, 13 december 2012)
Een student zal in zijn eerste jaar vooral assisterende
werkzaamheden verrichten in het primaire proces op een school.
Afhankelijk van de competentieontwikkeling van de student zal
hij in het verloop van de opleiding steeds meer uitvoerende en
verantwoordelijke taken krijgen. Aan het einde van de opleiding
zal hij zelfstandig als leraar kunnen functioneren. De leerwerkplek
biedt uitstekende mogelijkheden om competentiegericht te leren.
Er is sprake van een rijke, uitdagende en inspirerende
leeromgeving waar de student, op basis van zijn kennis en
vaardigheden, een passende handelingswijze moet kiezen
om in die situatie tot het gewenste resultaat te komen.
Studenten hebben de mogelijkheid om gedurende hun opleidingstraject
op verschillende opleidingsscholen (bijvoorbeeld wat betreft
niveau of onderwijsvisie) ervaringen op te doen, waardoor ze
kennismaken met de diversiteit van het beroepenveld.
Ook kunnen studenten zich op de leerwerkplek conceptuele
(vak­ of generieke) kennis eigen maken door middel van het
werken aan een beroepsproduct. Het leren begint dan niet
op het Instituut, maar in de praktijk, wat zorgt voor verdere
verbinding tussen opleiding en beroepspraktijk en nog meer
betekenisgeving.

pag
21
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
Voorwaarde voor leren in de praktijk is dat er op de school
voldoende gekwalificeerde begeleiders zijn, die studenten
kunnen begeleiden en helpen betekenis te geven aan hun
ervaringen. Dit kunnen ze doen door voordoen (bijvoorbeeld
inzetten op vergroting van het handelingsrepertoire), feedback
te geven, samen met de student te reflecteren, door bij te dragen
aan de schoolontwikkeling en door visieontwikkeling te
stimuleren. Instituut Archimedes realiseert dit door te werken
volgens het Utrechts model, waarin er nauwe banden zijn met
opleidingsscholen waarvan de kwaliteit wordt geborgd door
een keurmerk.
4.1.2 Het opleidingsinstituut
Competentiegericht onderwijs betekent dat er een keus
gemaakt is voor beroepsgericht leren. De didactiek die we
binnen het opleidingsinstituut hanteren verbindt de theoretische
kennis en beroepsvaardigheden zoveel mogelijk en er wordt ook
geprobeerd rekening te houden met de leervoorkeuren van de
studenten zelf.
“De wetenschap zelf leervoorkeuren te hebben of een dominante
leerstijl te hebben heeft mij geholpen om studenten de ruinmte
te geven anders te laten leren dan ik zelf gedaan heb.”
(deelnemer conferentie Buiten de Muren, 13 december 2012)
Het concept van competentiegericht onderwijs biedt
uitgangspunten (kenmerken) aan, maar schrijft geen didactiek
voor. De didactiek wordt onder andere bepaald aan de hand
van de leerdoelen en competenties.
De gekozen didactische werkvormen moeten studenten helpen
de benodigde kennis, vaardigheden en attitudes ontwikkelen om
uiteindelijk te komen tot een persoonlijke docentstijl. Daarnaast
zijn de werkvormen voorbeeldmatig en ervaren de studenten zelf
wat welke werkvorm met hen doet en welk (leer) gedrag het
oproept. Toekomstige leraren moeten worden geconfronteerd
met een breed scala aan didactische vormen, zodat zij later in

pag
22
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
hun eigen praktijk een verantwoorde keuze kunnen maken uit
een breed repertoire. Ook de diversiteit van het beroepenveld
waarvoor wordt opgeleid vraagt om variatie.
“We moeten ons er iedere dag van bewust zijn dat we leraren
opleiden en ons steeds afvragen welke rol de kennis die we
overdragen daaraan een bijdrage levert.“
(deelnemer conferentie Buiten de Muren, 13 december 2012)
Daarom worden op Instituut Archimedes gevarieerde didactische
werkvormen gebruikt van hoorcollege tot practicum, van
groepsopdracht tot projectwerk, van onderzoek tot werkcollege.
Ondanks het feit dat wordt gehecht aan variatie, wordt het belang
van activerende didactiek en samenwerkend leren onderkend om
de leerstof te laten beklijven. Studenten zullen dus regelmatig
samenwerken en altijd een actieve rol hebben in het onderwijs dat
zij aan Instituut Archimedes en de opleidingsschool genieten. De
student is altijd actief bezig met beroepsrelevante opdrachten die
een duidelijke relatie hebben met de praktijk.
ICT speelt als didactisch hulpmiddel een steeds grotere rol: het
wordt gebruikt als communicatiemiddel, bij de verwerving van
nieuwe kennis en de verwerking van die kennis. De rol van ICT
wordt steeds vanzelfsprekender. Docenten van Archimedes maken
steeds meer gebruik van ICT in hun onderwijs, besteden aandacht
aan de didactiek van ICT en studenten werken aan opdrachten
voor de praktijk waarin ICT een belangrijke rol speelt. De
kennisbasis ICT heeft een plaats in het curriculum van de
opleidingen. Studenten maken kennis met toepassingen als
webquests, elektronische leeromgevingen, etc. Alle lokalen op
de Faculteit Educatie zijn uitgerust met smartboards.
4.2 Wat vraagt dit van ons curriculum?
4.2.1 Toenemende zelfsturing, flexibiliteit en keuzemogelijkheden
Competentiegericht leren vraagt van de student dat hij vanuit
zijn eigen vragen zijn leerproces inricht. De student is manager

pag
23
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
van zijn eigen studie, is zelf verantwoordelijk voor zijn leerproces
en formuleert zelf leervragen naar aanleiding van reflectie
op (eerder) verworven competenties (evc’s) en ervaringen.
De student legt dit vast in een portfolio, dat vanaf dag een
leidend is in zijn opleidingstraject.
De vraag van de student, die gericht is op de nog (verder) te
ontwikkelen competenties, binnen de kaders van de opleiding
en de vraag van de arbeidsmarkt en de beroepspraktijk, is
richtinggevend voor de invulling van het onderwijsaanbod.
Studenten kunnen dus inhoudelijke accenten aanbrengen door
te kiezen voor bepaalde opdrachten en onderwerpen. Ook kunnen
studenten soms kiezen voor de manier waarop ze zich deze inhoud
eigen maken; bijvoorbeeld beroepsproduct of cursus.
Instituut Archimedes blijft verantwoordelijk voor het waarborgen
van de inhoud en het niveau in samenwerking met het werkveld
en waar mogelijk wordt deze verantwoordelijkheid gedeeld met
de student. Ook bepaalt Archimedes wat student moet kennen
en kunnen (m.b.v. de competenties van de wet BIO en de
kennisbases), de student bepaalt de weg hier naartoe. De
student is en blijft daarmee eigenaar van zijn eigen leerproces.
De opleidingen van Instituut Archimedes zijn daarom waar
mogelijk flexibel van structuur en is er ruimte voor verschillende
(individuele) leerroutes om te voorzien in de keuzevrijheid van de
student. Voorbeelden hiervan zijn de vrije keus voor de minor, de
mogelijkheid om cursussen met behulp van een beroepsproduct
af te ronden, themaspecialisaties binnen cursussen en de vrije
keus voor een leerwerkplek.
4.2.2 Integratie en samenhang
Een leraar komt in de praktijk in complexe situaties terecht.
Hij moet daarin verschillende kennis en vaardigheden gelijktijdig
inzetten. Binnen de verschillende cursussen maken studenten
zich de leerinhoud (kennis, vaardigheden en attitude) eigen.

pag
24
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
Ook de leerinhoud is een geïntegreerd geheel; bepaalde kennis
is nodig om bepaalde vaardigheden te kunnen beheersen, een
bepaalde attitude is echter vooral nodig om bepaalde kennis
eigen te maken. Het geheel aan kennis, vaardigheden en attituden
is nodig om een competente beroepsbeoefenaar te worden.
Er wordt gestreefd naar geïntegreerde leerinhoud in plaats van
atomistische leerinhoud. Daarom staan curriculumonderdelen
binnen Archimedes niet op zichzelf, maar interacteren zij met
andere curriculumonderdelen. Als het gaat over vakinhoudelijke
kennis, dan gaat het ook over de vakdidactiek die nodig is om
met leerlingen met deze kennis te werken. Als het gaat over
adolescentiepsychologie, dan gaat het ook over orde houden
in de klas.
Docenten van Archimedes en opleiders in de opleidingsschool
slaan steeds bruggen tussen leerinhouden, tussen theorie en
praktijk en maken gebruik van het dubbele­bodem­principe.
Een competentiegerichte leeromgeving vraagt om een
competentiegericht toetsing: het assessment. Het assessment richt
zich op het geïntegreerde geheel van kennis, vaardigheden en
attituden uit alle leerlijnen, dat uitmondt in de beroepsuitoefening.
Assessments worden op het instituut ingezet als sturings­,
en toetsingsinstrument. Assessments worden in de voltijd
bacheloropleidingen als middel ingezet om sturing te geven aan
het leerproces. Aan de hand van expliciete gedragscriteria worden
competenties zo goed mogelijk gemeten. Als toetsingsinstrument
hanteren alle bachelor­ en masteropleidingen een afsluitend
assessment.
Naast integrale toetsing door middel van assessments toetsen
de opleidingen van Instituut Archimedes ook deelkennis en
­vaardigheden. Het gaat hierbij dan bijvoorbeeld om conceptuele
kennis die onderdeel uitmaakt van de kennisbasis en in een vak of
cursus wordt aangeboden. Verschillende leerinhouden vragen om
verschillende toetsvormen en daarom krijgt de student een
gevarieerd aanbod van toetsvormen voorgeschoteld. Van dossier

pag
25
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
tot practicumverslag, van groepsopdracht tot presentatie en
van toets met open vragen tot webquest. Het dubbele­bodemprincipe
(we bieden aan, wat je zelf kunt herkennen en toepassen
in het beroepenveld) is ook hier weer leidraad.
4.3 Wat vraagt dit van de student?
Om toenemende zelfsturing bij de student te kunnen realiseren
is een permanente reflectie op het beroep van leraar en de
beroepsuitoefening door de student van cruciaal belang.
De student moet weten waar hij staat alvorens te kunnen
bepalen welke stappen noodzakelijk zijn om verder te komen
in de ontwikkeling tot competente leraar. Een onderzoekende
houding is van belang voor een leraar om systematisch naar zijn
eigen onderwijspraktijk te kijken en te blijven kijken. Op tal van
onderdelen binnen de opleiding krijgt de student de
mogelijkheid om (praktijk)onderzoek te leren doen, bijvoorbeeld
bij het werken aan zijn ontwikkelingsportfolio en tijdens het
werken aan beroepsproducten.
4.4 Wat vraagt dit van de begeleiding?
Instituut Archimedes is verantwoordelijk voor de student
als lerende, als docent in opleiding en als (jong) volwassene.
Competentiegericht leren in een krachtige leeromgeving vraagt,
zeker voor jongerejaars studenten, een omschakeling in
benadering van het leren. De student moet zich proactief
opstellen en is verantwoordelijk voor het studiesucces en het
maken van keuzes. Daarom krijgt de student de begeleiding
en coaching die hij nodig heeft en die past bij een
competentiegerichte leeromgeving. Docenten zijn de
professionals die getraind zijn om studenten in een
competentiegerichte omgeving te begeleiden en die over
de noodzakelijke kennis en vaardigheden beschikken om
studenten inhoudelijk uit te dagen. Daarnaast hebben docenten
oog voor de student als (jong) volwassene. Zij hebben een
signalerende rol bij problemen en kunnen adequaat handelen in
situaties waar studenten hulp nodig hebben. Elke student heeft
bovendien een studie­ en werkbegeleider (SWB’er) die de

pag
26
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
vertaling helpt maken tussen zijn ontwikkelingen bij het leren
op de werkplek als bij de studie.
Een leraar kan alleen goed voor zijn leerlingen zijn als hij zelf
eerst goed in zijn vel zit, doet waar hij goed in is en waar hij
zich sterk en goed bij voelt. Pas dan kan vakkennis gedijen en
een authentiek middel worden in de omgang met leerlingen.
Aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling, dat wil zeggen
de bewustwording van de eigen waarden, normen en de
maatschappelijke verantwoordelijkheid is een belangrijk aspect
en verdient veel aandacht binnen de opleiding.
Het is de verantwoordelijkheid van de lerarenopleider om dit
reflectieproces van de student te begeleiden en te stimuleren. Dit
vraagt van de lerarenopleider ook dat hij regelmatig reflecteert
op zijn eigen functioneren en dit deelt met zijn studenten.
“De grootste voorwaarde voor het geven van goed onderwijs
aan toekomstige leraren is een lerarenopleider die beschikt over
vakinhoudelijke kennis, zijn eigen leren van binnen en buiten
kent en de gedachte “teach what you preach” uitdraagt.”
(deelnemer conferentie Buiten de Muren, 13 december 2012)

“the aIm Is
not to solve
one PartICular
Problem, but
to assIst the
individual to
grow.”
Carl ransom rogers (1902-1987)

pag
29
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
tot slot
Dit document is niet uitputtend. Het is een weergave van de
stand van zaken in 2012. Met het in werking treden van het
Nieuw Educatief Ontwerp per september 2012 zal dit document
verfijnd en verscherpt kunnen worden. Voor nu geeft het houvast
bij het antwoord op de vraag: Hoe leiden wij onze studenten op?

pag
30
Leren en opleiden aan
Instituut Archimedes
bronnen
Bolhuis, S. & Doornbos, A. (2000) Leren op de werkplek.
Advies t.b.v. het pilot­project zij­instroom van vakmensen als leraar in het vmbo.
Zoetermeer: Ministerie van OC&W.
Bolhuis, S. & Simons, R-J. S. (1999) Leren en werken.
Deventer: Kluwer Bedrijfswetenschappen.
Grotendorst, A., Aken, I. van, Sino, C., Veldhuizen, B. van, (2007)
Verleiden tot leren in het werk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Groot, W. & Maasen van den Brink (2011) Evidence based verbeteren
van het onderwijs. Maastricht: Teachers Academy Universiteit Maastricht.
Hogeschool Utrecht, Faculteit Educatie, Conferentie “Buiten de Muren”,
13 december 2012.
Hogeschool Utrecht, Faculteit Educatie (2008) Padua zevenennegentig.
Amersfoort: Agiel.
Hogeschool Utrecht (2011) Herontwerp bacheloropleidingen.
Blauwdruk voor een nieuw educatief ontwerp.
Hogeschool Utrecht (2010) De opleidingsvisie die school maakt.
Ruijters, M. (2006) Liefde voor leren. Deventer: Kluwer.

Colofon
Uitgave Hogeschool Utrecht, juni 2012
Vormgeving Vormers, Utrecht
Drukwerk Grafisch Bedrijf Tuijtel, Hardinxveld­Giessendam
Aan de inhoud van dit boekje zijn geen rechten te ontlenen.
ia_b_0612_dv